Сөйлем мүшелері сөйлемдегі маңызына, қызметіне қарай тұрлаулы мүшелер жәнетұрлаусыз мүшелер болып екі топқа бөлінеді.
Сөйлемде сөздер бір-бірімен грамматикалық байланысқа түсіп, белгілі мағынаны, ұғымды білдіріп, ой білдіруге себебін тигізіп тұрады. Сөйлем ішінде басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түсіп, белгілі бір сұраққа жауап бере алатын мағыналы сөзді я сөз тізбегін сөйлем мүшесі дейміз. Сөйлем мүшелері атқаратын қызметі жағынан бастауыш, баяндауыш, толықтауыш, анықтауыш, пысықтауыш болып беске бөлінеді. Олар сөйлем құрай алу қасиетіне байланысты тұрлаулы мүше және тұрлаусыз мүше болады. Бастауыш пен баяндауышты тұрлаулы мүшелер, ал анықтауышты, толықтауышты, пысықтауышты тұрлаусыз мүшелер дейміз Бастауыш - сөйлемде атау септігінде тұрып, ойдың кім, не жайында екенін білдіріп, баяндауышпен қиыса байланысатын тұрлаулы мүше. *Бастауыш* кім? не? кімдер? нелер? кімім? нем? кімі? несі? және басқа сөз топтарының заттанып, атау септігіндегі сұрақтарына жауап береді. Бастауыш атау септігінде зат есім мен есімдіктен болады: Бәйге бригадаға берілді. Сіз өз басыңызды ғана ойламаңыз. (Ғ. Мұст) Атау септігінде тұрып заттанған басқа сөз топтары да (сын есім, зат есім, етістіктің есімше, тұйық етістік түрлері т.б.) бастауыш қызметін атқарады.
*Баяндауыш* - сөйлемде жіктеліп келіп бастауыштың қимылын іс-әрекетін, кім екенін білдіріп, онымен жақ жағынан, кейде жекеше, көпше (1-2 жақта) түрде қиыса байланысын қолданылатын тұрлаулы мүше. Баяндауыш не істеді? қайтті? неғылды? деген сұрақтарға жауап береді. Кейде сөйлемде бастауыш тасаланып жасырын да тұрады, ал оның қай сөз екенін баяндауыштан анықтауға болады.
На казахском "Тұрлаулы мүшелер "- на русском "Главные члены предложения "
Ен бек туби береке. Ен бек етсен еринбей тояды карнын тиленбей. Бир баягыда бир шал болып ты, онын жалгыз улы болад. Бирак еш тирлик истемей, акесинин аркасында балкып шалкып омир суреди. Содан шал бир куни ойлап, баласын кайтсем тирлик истетем дейд . Содан улын шакырып, мен болсам картайдым сен енди жумыс исте,енбек пен нанынды тап дейди. Улы 1 ши куни 1000сом ды биреуден карызга сурап, акесине беред,акеси алады да отка тастайды. Баласы ундемей шыгып кетед. 2ши куни тагы биреуден 100 сом сурап акеледи, оны да акеси отка тастаса ундемей тагы шыгып кетед. 3ши куни баласы кимнен акша сурарын билмей амалын таппай енбектенбесем болмайды, кореин деп кешке деин ауыр жумыс истеп тек 10 сом табады. Сойтип шаршап шалдыгып уине оралады. Акесине акелип береди. Акеси тагы алып жанып жаткан отка тастайды. Бирак сол сатте баласынын жан даусы шыгып, жанып жаткан отка колын тыгып, акшасын суырып алады да акесине :Аке мен бул акшаны кандай еньекпен, мандай теримди тогип таптым, ал сиз оны отка тастаганыныз не дейд? Сонда акеси кордин бе улым енбектин наны татти. Мандай теримен тапкан сон отка карамай колынды салып суырып алдын дейд. Бул жерде айтпагы: "енбектин наны татти". деген соз!
кім білед