((витамин на казахском-дәрумен))Дәрумен — адам мен жануарлардың тіршілігіне, олардың ағзасындағы зат алмасудың бірқалыпты болуы үшін аз мөлшерде өте қажетті биологиялық активті органикалық қоспалар. Дәрумен (латынша vіta – тіршілік және амин) туралы ілімнің негізін 1880 жылы орыс дәрігері Николай Лунин салды. 1912 жылы поляк дәрігері Казимеж Функ сол кезге дейін жасалған тәжірибелер нәтижесін қорытындылап, ғылымға дәрумен терминін енгізді. Дәрумен немесе витамин - салыстырмалы құрылысы күрделі емес және әртүрлы табиғаты бар төменгі молекулярлы органикалық қосылыстардың тобы. Бұл жиынды химиялық табиғаты бойынша органикада біріктіріледі, олардың ортақ қасиеті гетеротрофтылармен азық түрінде тұтынатынында. Автотрофты ағзалар да дәруменге мұқтаж болып келеді, дегенмен олар дәруменді синтез жолымен не тікелей қоршаған ортадан алады.
Тағамдар құрамында (немесе қоршаған ортада)дәрумендер саны айтарлықтай көп емес болғандытан, олар микронутриент болып табылады. Дәрумендер қатарына әдетте микроэлементтер мен алмастырылмайтын амин қышқылдары жатқызылмайды.
Дәрумендерді зерттейтін ілім витаминология деп аталады.
Дәрумендердің көбісі коферменттер болып табылады. Дәрумендердің көпшілігі ферменттердің негізгі құрамдас бөлігі болып табылады. Ағзада үздіксіз жүріп жататын химиялық реакциялар, мысалы, ішкен тағамның, мал азығының ыдырап, қорытылуы, ферменттердің қызметіне байланысты. Тағамның құрамында дәрумен жеткіліксіз болса, адам әр түрлі ауруға шалдығады. Ал дәруменді (әсіресе, А және D дәрумендерін) шамадан тыс көп қабылдау ағзаның улануына (гипервитаминоз) соқтырады. Ол көбінесе, жас балаларда жиі кездеседі. Қазір барлық дәрумендерді суда еритін дәрумен, майда еритін дәрумен және дәрумен тектес заттар деп бөледі.
Дәруменнің мал үшін де маңызы зор. Мал азығында дәрумен жеткіліксіз болса, малдың өнімі төмендейді, олар жүдеп, әр түрлі ауруларға шалдығады. Мал азығында А, Д, Е, К дәрумендері жеткілікті мөлшерде болуы қажет. Мысалы, А дәрумені жетіспеген жағдайда сиыр не бие көз ауруына шалдығады, сүті кемиді, сондай-ақ олар қысыр қалуы, іш тастауы мүмкін. Малға қажетті дәрумен балауса шөпте, жоңышқада, сүрленген шөптерде, тағыда басқа болады. Қыста адәруменозға шалдыққан, тағыда басқа түрлі жағдайлармен жүдеген малға дәрумен концентраттарын, сәбіз,балық,майы, тағыда басқа дәрумені мол азық беру керек. Мал азығындағы дәрумен мөлшерін көбейту үшін арнайы дәрумен препараттары мен құрғақ ашытқылар шығарылады.
Қазақтың айтыскер, суырыпсалма және жазба ақыны, драмалық актер, филолог Ринат Зайытов 1983 жылы 17 қарашада Шығыс Қазақстан облысы Аягөз қаласында дүниеге келген. М. Төлебаев атындағы музыка колледжінің «Драмалық театр актері», Семей Мемлекеттік педагогикалық институтында филолог мамандықтарын оқыған. «Тазша бала» атты жас сықақшылар республикалық конкурсының жеңімпазы (2001 жыл). Телевизиядағы алғашқы қадамы Семей қаласының жергілікті каналындағы «ТТТ» әзіл-сықақ бағдарламасымен басталған. Ол 2001–2010 жылдар аралығында аймақтық, республикалық және халықаралық айтыс додаларының жеңімпазы, Аягөз ауданының құрметті азаматы, «Астана қаласының дамуына қосқан үлесі үшін» медалінің иегері. Қазақстан Жастар одағы сыйлығының лауреаты Аманғазы Кәр жылы Шығыс Қазақстан облысы Ақсуат ауданы Қызылкесік ауылында туған. Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетінде оқыған. Өлеңдері республикалық газет-журналдарда жарияланды. Аманғазы Кәр жылғы Желтоқсан оқиғасына қатысқан. «Жаралы Желтоқсан», «Желтоқсан сүргіні», «Желтоқсан жыры», «Жүректегі жұлдызым», «Батыр Қайраттың балалық шағы», т.б. кітаптарының авторы. 2011 жылдан Желтоқсан ардагерлерінің республикалық «Желтоқсан ақиқаты» газетінің бас редакторы. Сондай-ақ Шақшақ Жәнібекке арналып өткен жыр мүшәйрасының бас жүлдегері, Бұқар жырауға арналған республикалық жыраулар байқауының үшінші жүлдесін және бірнеше ақындар айтысының жүлделі орындарын иеленген.
Айтыскер ақындар – Ринат Зайтов пен Аманғазы Кәр айтыста қазақ елінің тәуелсіздігін жырлады. Тәуелсіздік идеясы екі ғасырдан астам уақыттан бері келе жатқан ұлы мұрат екенін айтып, оны Абылай ханның дәуірімен байланыстырады. Бұл айтыста ақындар халықтың болашағын, Тәуелсіздік мерекесінің маңызы мен мәнін ашып айтты. Айтыс ақындары жас ұрпаққа тәрбиелік мәні бар терең ойлы ақиқат пен аманатты жеткізді.
5-тапсырма
Аңшы аңдарды аулауға барды.
Табиғатқа шығу адам үшін көп күш береді.
Табиғатты қорғау адамның борышы.
Далаға,табиғатқа шығу адамдарға өте пайдалы.
Объяснение: