Сак патшайымы- Тумардын (ж.ж.с.д 570-520) ссімі ежелгi жазбалар «Томирис» деп керсетiлген. Тумар-массагеттердiн патшайымы, скиф халкынынкесемiИшпакайдын урпагы, скифтердiн патшасы - Мадийлiн шебересi, массагеттердiн патшасы Сыпырдын кызы. Патшайымнын анасы Томиристiн сәби шагында қайтыс болады. Кiшентай кызыл акесi тарбиелейдi. Томирис бала кезінен әскерн iс-кимыл мен кару-жаракпайдаланатын ортада оскен Әкесiмен бiрге жаулардан бірнеше рет кашып кұтылган. Ал бес жасынан бастап асау атка мiнiп жүрген. Алты жасынан колына акинак-кыска семсер устап, согыс онерiне жаттына бастаған. Парсылардын Кир патшасын женген сон Томиристiн аты тарихта калган. Кир патша шыгыстагы массагеттерді жаулап алуды коздеген. Алдымен, Кир кошпенділер еліне елшi аттандырады. Олардын патшайымы Тумардын езiне турмыска шыгуын сұрайды. Осылайша Кир массагеттермен соғысуга сылтау iзлейдi. Тумар Кир патшанын усынысын кабылдамайды. Осыны сылтау еткен Кир жауынгерлерiн шыгыска карай аттандырады. Аркас дариясына жетiп, үстіне калкыма көпірлердi куруга, кемелердiн кермесiнде мунара камалдар тұрғызуға әмір етедi 1.Тумардын есiмi ежелгi жазбаларда калай деп көрсетілген?
2. Тумар кiмнiн урпагы?
3. Кішкентай Тұмарды кiм тарбиелейді?
4. Тумар бес жасынан бастап нені үйренді? 5. Тумар алты жасынан бастап неге жаттыга бастады?
6. Томиристiн аты тарихта калай калды?
ответьте на вопросы быстро
Республикамыздың барлық жерiне тараған. Орман-тоғай, өзен-көлдер маңында, шөлдi және таулы өңiрлерден жиi ұшыратасың. Жыл құсы. Күз түсе, Африка мен Оңтүстiк Азияға ұшып кетедi. Жылына бiр рет, қыста түлейдi. Екiншi жылы ұрпақ бередi. Екi-екiден, кейде топтанып, шыңға, тiк жарға, кейде тұрғын үй қабырғаларына, ағашқа жапсыра ұя жасайды. Ұяны топырақ пен сазды сiлекейiн араластырып қалайды. Iшiне майда шөп, қауырсын, мамық төсейдi. Қарлығаштың кейбiр түрлерi жарға үңгiп iн қазады. Олардың тостаған тәрiздi, бетiн ашық етiп немесе қап, дорба тәрiздi етiп, кiрiп-шығатын тесiк қалдыра жасаған ұялары да бар.
Қарлығаш – пайдалы құс. Зиянды насекомдарды, әсiресе, шыбын-шiркейдi өте көп жеп, ауыл шаруашылығына пайда келтiредi.
Қарлығаштар жылына екi рет жұмыртқалайды. Алты-жетi күннен соң жасап бiтiрген ұясына 3-тен 7-ге дейiн жұмыртқа салады. Екi-үш аптада балапан басып шығарады. Балапандары алғаш қызылшақа болады. Балапандарына жем iздеуге шығарда ұядан құлап кетпесiн деп, аяқтарын қылмен байлап кетедi.
Ата-бабаларымыз қарлығашты ежелден жақсы көрген. Қарлығаштай сүйкiмдi, еңбекқор, ақылды болсын деп, қыздарына Қарлығаш деп ат қойған. Қарлығашқа көптеген аңыз-ертегi, мақал-мәтел, жұмбақтар, жыр жолдарын арнаған. Аңыз-ертегiлерде қарлығаштың адамдарға жасаған көмегi айтылады. Мысалы, «Қарлығаштың құйрығы неге айыр?» ертегiсi, Төле бидiң қалай «Қарлығаш би» атанғаны туралы аңыз… Қарлығашқа қатысты көптеген ырым-жорамалдар да бар. Мысалы:
Қарлығаш биiктеп ұшса – күн ашық болады.
Жер бауырлап ұшса – жаңбыр жауады.
Қарлығаш жылы жақтан оралған кезде қораға қонса, қой егiз туады. Ақ мол болады. Ал үй жақтауына немесе шатырына қонса, сол үйдiң жан басы көбейедi. Түсiңде қарлығаш көрсең бақытқа кенелесiң…