Әлия Нұрмұхамбетқызы Молдағұлова (шын есімі Ілия, майдандас достары «Лия» деп атапты) (1925 ж. 15 маусым (кейбір деректерде 25 қазан, 20 сәуір), Ақтөбе облысы, Қобда ауданы, Қаз КСР – 1944 ж. 14 қаңтар, Псков облысы Новосокольники ауданы, Казачиха ауылы, РКФСР) – Кеңес Одағының Батыры (1944), мерген, ефрейтор.
1925 ж. 25 қазанда Ақтөбе облысы, Қобда ауданының Бұлақ ауылында Сарқұлов Нұрмұхаммед және Молдағұлова Маржанның отбасында дүниеге келген. Жетіру тайпасы Табын руынан шыққан. Бала кезінде анасынан айырылып (1933 ж.), кейіннен Алматыда ағасының қолында тұрған, ал 1935 ж. бастап Ленинград, Красногвардейский ауданы, Гурдин көшесіндегі №46-шы балалар үйінде тәрбиеленген. Санкт-Петербургтегі 9-орта мектебінде оқыды. Оқудағы озаттығы және үлгілі тәртібі үшін Әлия Қырымдағы Бүкілодақтық пионерлер лагері – Артекке жіберіледі. Артекте батырлар тақтасына Рубен Ибаррури, Тимур Фрунзе сияқты батырлармен қатар Әлия Молдағұлованың да суреті енгізілген. Соғыс басталған соң балалар үйімен бірге Ярославль облысының Вятское селосына эвакуацияланған. Вятское орта мектебінен 7-сыныпты бітірісімен Рыбинск авиациялық техникумына түседі, бірақ көп ұзамай (1942) ЖШҚӘ-ға (Жұмысшы-Шаруа Қызыл Әскері) майданға жіберу туралы өтініш жібереді.
1943 ж. Снайперлер дайындау орталық әйелдер мектебін аяқтайды. 1943 ж. бастап 54-ші арнайы атқыштар бригадасы 4-батальонының снайпері болған (22-ші әскер, 2-ші Балтық жағалауы фронты). Жау әскерінің 30-дан аса сарбаздары мен офицерлерінің көзін жойған. 1944 ж. 14 қаңтарда Псков облысының солтүстігіндегі Новосокольники ауданында қаза тапты.
Әлия Нұрмұхамбетқызы Молдағұловаға 1944 ж. 4 маусымда Кеңес Одағы Батыры атағы берілді. Ленин орденімен марапатталды.
Новосокольники ауданының Монакова ауылында жерленген.
Әлия есімімен көшелер, ондаған мектептер (Мәскеудегі № 891 орта мектебі, Шымкенттегі № 29 орта мектебі, Новосокольники № 72 орта мектебі, Оралдағы № 38 орта мектебі), Әскери-теңіз флотының кемелері, Каспий жүк таситын теплоходы аталған. Ақтөбе, Астана, Алматы, Мәскеу, Санкт-Петербург , Новосокольники қалаларында ескерткіштер орнатылған. Ақтөбеде облыстық мемориалды музей жұмыс жасайды.
Басты мәзірді ашу
Іздеу
Денелердің жүзу шарттары
Тіл
PDF түсіріп алу
Бақылау
Өңдеу
Кейбір денелер сұйық бетінде жаңқа тәрізді қалқып жүрсе, екіншілері батып кетеді, ал үшінші біреулері сүңгуір қайық тәрізді оның ішінде жүзіп жүре алады. Енді бір денелердің неліктен суға батып кететінін, екіншілерінің неліктен су бетінде қалқып жүретінін, ал үшіншілерінің неліктен сұйық ішінде жүзіп жүре алатынын анықтайық.
Әр түрлі материалдан жасалған денелерді сұйық ішіне батырайық. Сұйық ішіндегі денеге екі күштік төмен бағытталған ауырлық күші Ф= мг (м - дененің массасы) және тік жоғары бағытталған Архимед күші Фа=мы.с.г(мы.с.-дене ығыстырған сұйықтың немесе газдың массасы) әрекет етеді. Дененің массасы мд = ρдВд, ал ығыстырылған сұйықтың массасы мы.с.= ρсВы.с. екенін ескерейік.
Егер дене сұйыққа толық батып, оның ішінде жүзіп жүрсе, онда денеге әрекет ететін ауырлық күші архимед күшіне тең, яғни ФА= Фа болады (1, а-сурет). Жүзу кезінде дененің вертикаль бойымен орын ауыстыру жылдамдығы өзгермейді. Сонымен сұйық ішінде жүзіп жүретін дене үшін ФА= Фа, немесе ρдгВд = ρсгВы.с. теңдігі орынды болады. Ығыстырылған сұйықтың көлемі дененің көлеміне тең екендігін (Вд = Вы.с.) ескере отырып, бірдей шамаларды қысқартқаннан кейін ρд = ρс аламыз. Сонымен дене сұйық ішіне толық батып, оның ішінде жүзіп жүрсе, онда дене материалының тығыздығы сұйықтың тығыздығына тең болады.
Егер денеге әрекет ететін ауырлық күші архимед күшінен артық, ягни Фа > ФА болса, онда дене сұйыққа батады. Онда ρдгВд > ρсгВд немесе ρд > ρс болғаны. Бұдан егер дененің тығыздығы сұйықтың тығыздығынан артық болса, онда дене сұйық түбіне шөгеді (1, ә-сурет). Егер ауырлық күші архимед күшінен. кем, ягни Фа < ФА болса, онда дене сұйықтың бетіне көтеріледі (1, б-сурет). Дене сұйық бетінде жүзуі үшін ығыстырылған сұйықтық көлемі дененің сұйыққа батқан бөлігінің көлеміне тең болады: Вб.б. = Вы.с.- дененің батқан бөлігінің көлемі. Дененің жүзуі кезінде Фа = ФА онда ρдгВд = ρсгВб.б. немесе ρдВд = ρсВб.б., ал бұдан
{\displaystyle V_{b.b.}={{\rho _{d}} \over {\rho _{c}}}V_{d}}{\displaystyle V_{b.b.}={{\rho _{d}} \over {\rho _{c}}}V_{d}}
Сурет:140сұрет.жпг
2-сурет.
Сонымен, егер дене сұйық бетінде жүзіп жүрсе, дененің сұйыққа батқан бөлігінің көлемі сұйық пен дене материалы тығыздықтарының арақатысына байланысты болады. Дененің тығыздығы сұйықтың тығыздығына қарағанда неғұрлым аз болса, оның сұйыққа соғұрлым аз бөлігі батады. Дене материалының тығыздығы сұйық тығыздығына жақын болса, дененің көбірек бөлігі сұйық ішінде болады. Мысалы, мұздың тығыздығы 900 кг/м3, ал судың тығыздығы ρс=1000 кг/ м³. Бұдан {\displaystyle V_{b.b.}={{900} \over {1000}}V_{d}}{\displaystyle V_{b.b.}={{900} \over {1000}}V_{d}}, мұздың оннан тоғыз бөлігі су ішінде болады (2-сурет). Тоңазытқыштарыңнан мұздың кішкентай кесегі табылса, мұны тәжірибе жасап, өздерің де тексеріп көрулеріңе болады. Сонымен дененің сұйық ішінде жүзіп жүруі, доп сияқты оның бетіне қалқып шығуы, батып кетуі сұйық пен дене материалы тығыздықтарының арақатысына байланысты болады екен. Енді суда жүзуге тоқталайық. Адам денесінің орташа тығыздығы 1036 кг/ м³, Бұл тұщы судың тығыздығынан сәл ғана көп. Адам аздап малти білсе, онда су да оның жүзуіне себептесіп, ауырлық күші архимед күшін теңгереді. Мысалы, адамның массасы 50 кг болсын делік. Онда адамға әрекет ететін ауырлық күші Фа = мг = 50 кг * 9,8 Н/ кг = 490 Н. Адам денесінің көлемі {\displaystyle V={{m} \over {\rho }}}{\displaystyle V={{m} \over {\rho }}} = 50 кг/1036 кг/ м³ = 0,048м³ Тұщы суда адам денесіне әрекет ететін архимед күші ФА = ρВг = 1000 кг/ м³*048 м³*9,8 Н/ кг = 470 Н Бұл шама ауырлық күшінен бар болғаны 20 Н-ға аз. Алайда мұндай есептеулер адамның денесі толық суға толық батқан кезде дұрыс болады.Теңіз суының тығыздығы адам денесінің орташа тығыздығына жақындау, сондықтан тұщы көл суына қарағанда, теңізде жүзу оңайырақ.[1]
Дереккөздер
Batyrbek.kz [5 жыл бұрын /wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:History/%D0%94%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%80%D0%B4%D1%96%D2%A3_%D0%B6%D2%AF%D0%B7%D1%83_%D1%88%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B соңғы рет өңдеді]
ҚАТЫСТЫ МАҚАЛАЛАР
Архимед заңы
Ареометрлер
Ұшу
Мәлімет CC BY-SA 3.0 лицензиясы аясында жетімді басқа жағдайда белгіленеді.
Құпиялық саясаты Қолдану шартыКомпьютерлік нұсқа
хабарландыру!
біз жаңадан ашылған спорт мектебін ашық деп жариялаймыз! спорттық барлық түрі бар! катысу тегін. сіздер үшін бәріне дайынбыз. "Спорт денсаулық кепілі" Шынықсаң – шымыр боласың» демекші, дене жаттығуы а қашан да пайдалы. Күні бойы өзіңді сергек сезініп жүрудің де бір тәсілі – спорт.
Объяснение:
Хабарландыру осы!