1948 жылы әлемде алғаш рет табиғатты қорғау одағы құрылды. Бұл одақ жерден жойылып бара жатқан жануарлар туралы кітап шығарды. Бұл Қызыл кітап деп аталды. "Қызыл Кітап" атауын ағылшын ғалымы Питер Скотт ұсынған. "Қазақстанның Қызыл кітабы" алғаш рет 1978 жылы жарық көрді. Қазақ және ағылшын тілдерінде тіркелген жануарлар мен өсімдік түрлеріне қысқаша шолу бар. Тіркелген жануардың бейнесі. Қазақстанда тарату картасы, бұл туралы ақпарат. Қазақстанда 18 құстың 489 түрі бар. Олардың 58-і "Қызыл кітапқа" тіркелген. Олар көп аң аулайды.Сондықтан олардың саны азаяды. Енді олар қорғалған. "Қазақстанның Қызыл кітабына" өсімдіктердің 307 түрі енген. "Қызыл кітапқа" Қазақстан жерінде тұратын Барыс, аққу, бүркіт, бірқазан, Тырна, қызыл қасқыр және т. б. жануарлар мен құстар енгізілген
Сөйлем мүшелері құрамына қарай бөлінуі.
Сөйлем құрауға қатысқан толық мағыналы сөздер сөйлем мүшелері деп аталады. Қазақ тілінде бес сөйлем мүшесі бар: бастауыш, баяндауыш, толықтауыш, анықтауыш, пысықтауыш.
Сөйлем мүшелері құрамына қарай дара, күрделі және үйірлі мүше болып үшке бөлінеді.
Дара сөйлем мүшесі толық мағыналы бір сөзден болады.
Мысалы, Аман жиналғандармен қысқа амандасты. Сөйлемдегі әрбір сөйлем мүшесі – бір ғана сөзден құралып тұрған дара мүшелер.
Күрделі сөйлем мүшесі күрделі сөзден, тұрақты тіркестен не сөз тіркесінен, шылаулы сөзден құралады.
Мысалы, Еңбек Ері Ыбырай Жақаев екі рет Алтын Жұлдыз медалімен марапатталған еді. Сөйлемдегі Еңбек Ері Ыбырай Жақаев – күрделі бастауыш, екі рет – күрделі пысықтауыш, Алтын Жұлдыз медалімен – күрделі толықтауыш, марапатталған еді – күрделі баяндауыш.
Үйірлі мүше – кемінде екі не одан да көп сөзден құралып, бастауыштық-баяндауыштық қатынастан тұратын, бір сөйлем мүшесінің қызметін атқаратын сөздер тобы. Үйірлі мүшелер көбінесе бар, жоқ, аз, көп тәрізді сөздерге және сын есімдер мен есімше тұлғаларына аяқталады. Мысалы, Білімі көп адам жерде қалмайды. Білімі көп – қандай? адам – үйірлі анықтауыш. Сөйлемнің бес мүшесі де үйірлі бола алады.