Чока́н (Шока́н) Чинги́сович Валиха́нов (каз. Шоқан Шыңғысұлы Уәлихан, настоящее имя — Мухамме́д-Хана́фия (каз. Мұхаммед Қанафия); ноябрь 1835, орда-зимовка Кунтимес, Аман-Карагайский округ, Область Сибирских Киргизов, Российская империя — 10 апреля1865, урочище Кочен-Тоган, Семиречье) — казахский учёный, а также историк, этнограф, фольклорист, путешественник и просветитель,офицер Генерального штаба Российской армии, разведчик[1][2]. Исследования Валиханова печатались в трудах Русского Географического общества, также выходили в Берлине (1862 год)Чокан Чингисович Валиханов — чингизид, правнук знаменитого Абылай хана[3][4]. Дед Чокана Уали-хан — один из 30 сыновей Абылай хана. Псевдоним «Чокан» он получил в детстве, так как бабушка называла его ласково Чоканчик. Впоследствии, он так привык к этому имени, что взял его как псевдоним.
Уәлиханов Шоқан Шыңғысұлы
Шоқан Шығысұлы Уәлиханов қазақтың ұлы ғалымы, ориенталист, тарихшы, этнограф, фольклорист, ағартушы, демократ. Ол қазіргі Қостанай облысының Құсмұрын бекетінде 1835 жылы туған. Балалық шағы ата қонысы Сырымбет тауының (Кқкшетай облысы) баурында өткен. Өз әкесі – Шыңғыс, ұлы атасы Уәлихан. Арғы атасы Абылай.
Шоқан Сырымбетте халықтың қайнаған ортасында болды. Ол жас күнінен тарихи өлен, жыр, аңыз, әңгімелерді қызыға тыңдап, құлақ түріп өскен. Тіпті Құсмұрындағы шағының өзінде «Қозы Көрпеш – Баян Сұлу» жырын жазып алыпты. Сырымбетте аңыз, жырлар сюжетіне сурет салатын болған. Шоқан табиғатынан зерек, алғыр болған. Ш.Уәлиханов әуелі Құсмұрында қазақ мектебінде оқып арабша хат таниды. Дәстүр бойынша «жеті жұрттың тілін білуге» тиісті хан баласы Шығыс тілдерінен араб, парсы, шағатай тілін жасынан жақсы үйренген; кейін Орта Азияның түркі тілдерін меңгерген.
1847 жылы ол Омбыдағы кадет корпусына оқуға түседі. Сібірдегі ең таңдаулы оқу орны болып есептплптін бұл корпус, декабрист А.Завалишиннің сөзімен айтқанда, «ағартушылық пен патриотизмнің өркен жайған жері» болатын.