в xix в. началось широкомасштабное изучение истории и культуры народов северного кавказа, в том числе адыгов и . именно тогда.начинается изучение устного народного творчества - богатейшего культурного наследия наших народов.
первые адыгские и просветители развернули беспрецедентную и нелегкую работу по сбору образцов устного народного творчества. неоценимую помощь им оказали представители передовой интеллигенции, которые бывали на кавказе. они не только оказывали теоретическую, горской интеллигенции, но также содействовали обработке и опубликованию собранных материалов. фактически все собранные материалы печатались в центральных и краеведческих изданиях. в таких периодических печатных органах, как « вестник», «библиотека для чтения» и в специально учрежденных кавказских изданиях - «сборнике материалов для описания местностей и племен кавказа», «сборнике сведений о кавказских горцах», «терском сборнике», «кавказском сборнике», газетах «кавказ», «терские ведомости», «ставропольские губернские ведомости» и др.
печатались нартские сказания, легенды, сказки, песни и другие жанры устного народного творчества горцев северного кавказа. им и мировая общественность ознакомилась с неповторимой культурой горцев. устное народное творчество адыгов и занимает исключительно важное место в их духовной культуре. оно являлось не одно столетие единственным и самым важным «инструментом» воспитания подрастающего поколения в духе патриотизма и отваги. через героический нартский эпос, сказки, сказания, легенды, пословицы и поговорки прослеживаются основные этапы народа. в фольклоре адыгов и отражены их видение окружающей природы, их взаимоотношений с другими . в устном народном творчестве перед нами предстают не только легендарные герои, но и реальные личности, которые играли важную роль в судьбе своего народа. эти герои не одно столетие служили примером в воспитании подрастающего поколения. в фольклоре отображены не только основные вехи народа, но и народная мудрость, и его талант
Тіл-қазына, мұра, күнделікті еңбек, тұрмыс, өмір сүру қаруы. XXI ғасыр табалдырығында тұрған осынау дүбірлі дүниеде өзіңді мойындатудың бір жолы бар. Ол тағылымды тарихыңды таныту, өрелі мәдениетіңді өрістету, озық ғылымыңды көрсету. Ұлтты ұлт ретінде ұстап тұратын төрт қазық бар. Олар тілі, діні, саны және салт-дәстүрі. Осы төрт қазықтың ең маңыздысы-тіл. Ұлы Ахмет Байтұрсынов «Сөзі жоғалған халықтың өзі жоғалады» деп көрегендікпен айтып кеткен.
Егемендік алып, елдік қасиет, дәстүр салтымызды дәріптеп жатқан қазіргі уақытта «Туған жер- тұғырың, туған тіл қыдырың» деген ұлағатты сөзді қай кездегіден де жиі айтатын болдық. Жерсіз ел болмайды, тілсіз халық болмайды. Тіл бізге ана сүтімізбен бірге сіңеді. Бұрын жас ұрпақ тәрбиесінің түп қазаығы аталар мен әжелер болатын. Жас ұрпаққа иманжүзділіктің ұрығы әженің әлдиі мен атаның өнегесі арқылы сіңеді. Ана тілі*-халықтың өткен ұрпағын, қазіргі және келешек ұрпағын мәңгілік біріктіретін ең сенімді құрал. Осы дүниедегі адамдар тілінен айырылып, сөйлеуден қалса, қандай қиын күйге түсер еді? Сондықтан тіліміз ана тілі атану үшін, күнделікті өмірде ұдайы қолданыста болуы тиіс.
Ал екінші бақытым- Тілім менің,
Тас жүректі тіліммен тілімдедім.
Кей-кейде дүниеден түңілсем де
Қасиетті тілімнен түңілмедім, -деп Мұқағали атамыз жырлағандай ана тіліміз ешқашан ұмытылмайды. Тәуелсіздік тірегі-тіл. Демек, тіл мерейі үшін күрес-киелі күрес. Таудың кәусар бұлағы қандай таза болса, қазақтың тілі мен діні де сондай таза. Мен үшін ана тілім-Абайдың сөзі, Ақан серінің әні мен Құрманғазының күйі болып есептеледі. Тіліміздің өркендеуі үшін әр азамат үлес қосуы және ат салысуы тиіс.
Қорыта айтқанда, қазақ тілі мемлекеттік тіл ретінде шын мәнінде үстем жағдай иеленіп келе жатыр, оны ұлтына қарамастан біздің еліміздің барлық азаматтары меңгеретін болады деп сенімдеміз. Тек қазақ жастары ғана емес, еліміздегі барлық ұлт өкілдері мемлекеттік тілді меңгеріп, Қазақстан Республикасын дүние жүзіне танытса екен демекпіз. Бұл үшін бізге төзімділік, белсенділік іс-қимыл қажет.
Елдің ертеңіне кепілдік болар жас буынның бойына сіңіріп, ойына руханиялықтың дәнін дер кезінде егу біздің парызымыз. Еліңді тану үшін –тіліңді білу керек емес пе ағайын!