Жеті саны.
Сан мыңдаған дәуірді өткерген дана халқымыздың дәстүріне сай киелі ұғымдар бар. Соның бірі 7 саны. Барлығымызға білетіндей жеті ата, жеті қазына, жеті ғашық, т.б. мысалға келтіруге болады. Тіпті ерте замандардан бері қарай осы бір санның бойында тылсым құпия бар деп айтылып келеді. Ол қандай құпия? Оны әлі ешкім білмейді, әлі күнге дейін бізге жұмбақ. Қазақ халқы жеті санын киелі деп санап, өзінің дүниетаныма арқау етіп келеді. Сайтымызда жеті саны туралы көптеген материал жазылды. Бүгін онда қамтылмаған бірнеше деректі ұсынуды жөн санадық. Тәуке ханның тұсында қабылданған қазақ халқының дәстүрлі әдет-ғұрып заңдарының жинағы "Жеті жарғының" да жеті болуы тегіннен тегін емес.
Адамның жеті жетекшісі жайлы кезінде Саққұлақ би айтып кеткен екен.
7 жетекші.
1. Адамның басшысы ақыл.
2. Жетекшiсi талап.
3. Жолаушысы ой.
4. Жолдасы кәсiп.
5. Қорғаны сабыр.
6. Қорғаушысы мiнез.
7. Сынаушысы халық.
Бұдан бөлек, 7 күн мен 7 ғалам бар.
7-күн
1. Бүгін.
2. Ертең.
3. Бүрсігүні.
4. Арғы күні.
5. Ауыр күн.
6. Азына күн.
7. Соңғы күн.
7 ғалам.
1. Күншығыс
2. Күнбатыс.
3. Түстік.
4. Терістік.
5. Аспан жоғарғы ғалам.
6. Жер ортаңғы ғалам
7. Жер асты төменгі ғалам.
7 амал.
1. Күннiң тоқыраүы.
2. Қарашаның қайтуы.
3. Үркердiң батуы.
4. Мұздың қатуы.
5. Киiктiң матауы.
6. Қыс тоқсан.
7. Ай тоғамы.
Халқымыздың жетіқарақшы жұлдызы туралы да наным түсінігі бар. "Жетіқарақшы" сөзін "жеті қараушы, жеті сақтаушы, жеті күзетші" деп түсінгеніміз абзал. Ел жадында сақталған "Жетіқарақшыны таныған жеті түнде ада " деген сөз осының айғағы болса керек. Халқымыз жетіқарақшыны аспан сағаты деп атайды. Себебі, ата-бабаларымыз оған қарап түнгі уақыттарын мөлшерлеп, ауа-райын болжаған. Жетіқарақшы.
1. Дубхе (Ерік)
2. Мерак Жігер)
3. Фекда (Қайрат)
4. Мегрец (Қуат)
5. Алиот (Ырық)
6. Мицар (Құдірет)
7. Алькаид (Дес)
Тағы айта кетерлік дүние қазақ халқында "жеті шелпек" деген ұғым бар. Үлкендер бір нәрседен қауіп қылса, үрейленсе, болмаса жайсыз жатып, жаман түс көрсе, жеті нан жеті шелпек айтады. Жеті нанды қасиетті жұма күндері, сәрсенбінің сәтіне пісіріп, жеті үйге таратады. Алушы: "Қабыл болсын", дейді, таратушы: "Әумин!" деп жауап береді. Жеті нанды таратып болғаннан кейін: "ата-бабаларға тие берсін" деп ауыз тиіп, әруақтарға арнап аят оқып, бата қылады. Сонда әруақтардың мұрнына нанның иісі тиеді. Сосын "Жеті нан әрқашан әруақ болып желеп-жебеп, бәле-жаладан қорғап жүреді", дейді. Ал, жапондықтардың ойынша "жеті" саны адамға жақсылық әкеледі. Осы сияқты жетінің киелі ұғымы немесе өзге де жоғарыдағылардай мағыналық көріністері орыс, корей, монғол, т.б. халықтарда да бар. Демек "жетінің" киелі мән алуы түркі халықтарына ғана емес, басқа халықтарға да тән құбылыс. Мәселен, Қытай мәдениетінде де "жеті" саны киелі сан. Қытайлар адам қайтыс болғаннан соң 7-ші, 21-ші күні, 49-шы күндері оған арналған аза білдіру салтын өткізеді. Бұл күндері олар "жетісі", "үш жетісі", "жеті айы" деп атап "аруақтар күндері" деп есептейді. Ақыртас жөніндегі аңыз бойынша аса зор денелі де күшті құрылысшы кетпенімен жеті жерге тастаған топырағынан жеті төбе пайда болған. Ал, "Алпамыс батыр" эпосында Байбөрі мен Аналық бір бала көтеру үшін дүниенің жарымын аралап, жеті әулиенің зираттарына түнеп жүріп армандарына жеткен... Иә, шынында да біздің әлемде қызықты әрі жұмбақ жайттар өте көп кездеседі. Ал, тарих дәстүріміздегі құпиялар мен ашылымдар қаншама... Қорыта айтқанда, "жеті" қазақ халқының ұғымында қалыптасқан киелі сан. Ұлттық түс алған көне мәдениет құбылысы. Бұл құбылыстың басқа халықтарда да кездесуін олардың бір-біріне тигізген әсерінен гөрі әрқайсысының өзіндік дүние танымынан туындаған ортақ құбылыс деп қараған жөн. Қазақ халқында 7 саны ерте замандардан киелі сан болып есептеледі. Ол дегеніміз 7 қазына, ұлттық тағамдардағы 7 түрлі қоспа, әлемнің 7 кереметі, аптаның 7 күні, кемпірқосақтың 7 түсі, Жетіқарақшы жұлдызы, т. б. Ертегілерде 7 батыр, 7 ағайынды, 7 ұл, 7 қыз, т.с.с болып кездеседі. Халқымыздың ежелгі дәстүрінің бірі бала туғаннан кейін 7 күннен кейін тойлап, адам дүниеден өткеннен кейін 7 күннен кейін жетісін өткізеді. Егер адам 7 ұлттың тілін білетін болса дана адам болып есептеледі.
Мұхтар Омарханұлы Әуезов – қазақтың ұлы жазушысы, қоғам қайраткері, ғұлама ғалым, Қазақстан ғылым академиясының академигі (1946), филология ғылымдарының докторы, профессор (1946), Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген ғылым қайраткері (1957)Ол қазіргі Шығыс Қазақстан облысының Абай ауданындағы Бөрілі деген жерде 1897 жылы 28 қыркүйекте туған. Шыққан руы қожа. Мұхтардың атасы Әуез ескіше сауаты бар, араб, парсы, ортазиялық түркі әдебиетімен таныс болған. Мұхтар бала кезінде атасының үйретуімен арабша хат таниды. Мұхтардың әкесі Омархан да, атасы Әуез де Абай аулымен іргелес отыратын, құдалы, дос-жар адамдар еді. 1908 жылы Семейдегі Камалиддин хазірет медресесінде оқып, одан кейін орыс мектебінің дайындық курсына ауысады. 1910 жылы Семей қалалық бес кластық орыс қазына училищесіне оқуға түсіп, соңғы класында оқып жүргенде «Дауыл» атты алғашқы шығармасын жазады. Училищені 1915 жылы аяқтап, Семей қалалық мұғалімдер семинариясына түседі. Семинарияда оқып жүріп Шәкәрім Құдайбердіұлының «Жолсыз жаза» дастанының негізінде «Еңлік-Кебек» пьесасын жазып, оны 1917 жылы маусым айында Ойқұдық деген жерде сахнаға шығарады.
12 ноября 1993 года Президент Н.А. Назарбаев подписал указ «О введении национальной валюты Республики Казахстан». Этим указом в 8 часов 15 ноября того же года была введена национальная валюта – тенге.
Разработка национальной валюты содержалась в строжайшем секрете и во многом напоминала не госзаказ, а детективный роман. Одним из главных действующих лиц его был известный архитектор и дизайнер Кайрулла Габжалелов.
В 1991 году в парламенте шло бурное обсуждение национального герба и флага. Тогда же зашла речь о национальной валюте. Были предложены первые образцы. Среди них была и банкнота с портретом первого президента Казахстана. Однако Нурсултан Абишевич отклонил проект.
27 августа 1992 года, правление Национального банка утвердило образцы купюр. А уже на следующий день Тимур Сулейменов, Мендыбай Алин, Агмысалы Дузельханов и Кайрулла Габжалелов улетели в Англию. Наши банкиры решили сотрудничать со старейшей банкнотной фабрикой Великобритании (“Харрисон и сыновья” печатает деньги почти четыреста лет). Но в тот момент никто не хотел брать на себя ответственность и заключать с договор с дизайнерами.
Специалисты-компьютерщики сканировали первоначальные рисунки и совмещали их по-особому, чтобы получался неповторимый, практически невоспроизводимый цвет. Это одна из форм защиты банкнот от подделки. Постепенно от первоначальных рисунков оставались лишь утвержденные портреты. Специальную бумагу для тенге заказали там же, в Англии, а краску изготовила швейцарская фирма - единственная в мире, выпускающая краски для банкнот.
Чтобы представить объем работы, нужно сравнение. Английский фунт рисовали шесть лет. Год-два на купюру уходит в любой стране. Все же первые банкноты создали за несколько месяцев.
Несмотря на авторитет фирмы, англичане хотели на нас, “диких”, подхалтурить. Первые отпечатанные эталонные образцы денег от одной до пяти тенге были отпечатаны как на плохом цветном принтере. Это был единственный инцидент.
Впоследствии фирма подтвердила свою репутацию. Начиная с 10-тенговой купюры качество было отменным. Самая лучшая по качеству купюра — 200 тенге. На обороте изображен мавзолей Ходжи Ахмеда Ясави, а на куполе и стенах можно прочитать суру из Корана.
Все эскизы банкнот были утверждены, и предстояло определить, сколько банкнот каждого номинала требуется. У казахстанских финансистов такого опыта не было. Поэтому они обратились к восьмидесятилетнему английскому экономисту доктору Пейну. Он запросил данные по промышленности, торговому обороту, географии, населению и вывел общую сумму. Наши все же решили перепроверить, подняли данные начиная с 1961 года. И оказалось, что англичанин попал в точку.
Он же предложил вместо “двадцатипятки” печатать 20-тенговые банкноты.
До 1997 года нарисовали и заказали последнюю, пятитысячную купюру. Кстати, не все знают, что начиная с 500-тенговой купюры надписи идут на казахском и русском языках. Нигде, кроме нашей страны, “двуязычной” национальной валюты вы не увидите.
Когда встал вопрос об оплате, в Национальном банке никто не знал, как, из каких расчетов платить за наш труд.
Вообще-то везде в мире дизайн оплачивается из расчета от 5 до 27 процентов от суммы заказа. То есть речь идет о миллионах долларов, которые получает фирма - разработчик денег. Двум же главным разработчикам выписали в 1995 году по одному миллиону тенге. За вычетом налогов они получили по шестьсот тысяч (или по десять тысяч долларов по курсу), или по сто долларов в месяц. Первоначальные расходы на поездки в Англию не считали...
В 2003 года исполнилось 10 лет со дня введения казахстанской национальной валюты - тенге. Этот срок уже достаточен для оценки исторической значимости данного события для Казахстана.
Введение собственной денежной единицы позволило Национальному банку и Правительству Республики Казахстан проводить самостоятельную экономическую и денежно-кредитную политику. Основная цель денежно-кредитной политики была определена как достижение внутренней и внешней стабильности национальной валюты.