қажымұқан 1871 жылғы 7 сәуірде ақмола уезіне қарасты сарытерек болысының жәдік деген елді-мекенінде дүниеге келген. кейбір деректер бойынша қажымұқан 1883 жылы туылған. кедей жанұядан шыққан қажымұқан орыс байларына жалданып, жұмыс істейді. уақыт өте келе күрес жолына түсіп, той-жиындарда
халықтың назарына ілігіп, деп атанады.
қажымұқан қазақ елінің мақтанышы, алып күш иесі, теңдесі жоқ кәсіпқой . күрес өнерінің бірнеше түрін жетік меңгеріп, бәсекелестерінен басым түскен қажымұқан әлем чемпионы атағына қол жеткізген тұңғыш қазақ батыры. дүниежүзінің 28 мемлекетін
аралап, сол жерлердің саңлақтарымен белдесіп, қоржынына 56 медаль салған. көрші жатқан ресей жерінің өзінде де қажымұқанға тең келетін жоқ еді. иван поддубный, иван шемякин, иван заикин, алекс аберг, георг лурих, поль понс, вейланд шульц сынды бірге боз кілемді сарғайтып, күштері таудай
шеттерінен жығып, алтыннан алқа таққан қажымұқан қазақ жерінің нағыз мақтанышына айналған.
1906 жылы алманияда өткен дүниежүзілік жарыста қажымұқан бәсекелестерін тізе бүктіріп, әлем чемпионы атанады. бірақ, орыс басшылығына бұратана халықтың аты шығып жатқаны ұнамай, қажымұқанды орыс
есімімен өнер көрсетуге мәжбүрледі. қазақ батырына «иван чёрный» сынды лақап аттар қойылып, азан шақырылып қойған есімін жариялауға тыйым салынды. 1909 жылы өткен халықаралық жарыста мұқан жарыс алаңына «қара мұстафа» деген атпен шығады. 1910 жылы оңтүстік америкаға келіп, аргентинаның буэнос-айрес
қаласында ұйымдастырылған жарыста
америка чемпионы атанады. дәл сол уақытта түріктерден артық күресетін жоқ секілді еді. тіпті, орыстың алып денелі да ат басын түрік жеріне бұруға жүрексінетін болды. кейін мұқан поляк қызымен отау құрып, оған бәтима деген ат береді. патша үкіметі де
құлдыраған соң, 1937 жылы «бұл патшаның , оның қолынан медаль алған, сыйлық алған сыбайласы» деген сылтаудың кесірінен мұқан қудалауға ұшырайды.
сөйтіп, мұқан отбасын тастап, көрші жатқан өзбекстан жеріне қаңғырып кетеді. өмірінің соңғы сәттерін киелі түркістан жерінде өткізеді. талай
жандардың өмірін қиған екінші дүниежүзілік соғыстың суық лебі орыс жеріне жақындай бергенде, мұқан қкср жоғарғы кеңестің төрағасы қазақбаевтың кабинетіне келіп, оған «ел аралап, цирк өнерін көрсетсем, сол арқылы ақша тауып, майданға көмектессем» деген ұсынысын білдіреді. сөйтіп, екі жылдай циркте
еңбек етеді.
атандым мұқан палуан жастан,
ішінде күштілердің болдым астам.
талай-талай жерлердің дәмін татып,
өтті дәурен осылай біздің бастан, - деп жырлаған мұқан 1948 жылы оңтүстік қазақстан облысы, бөген ауданына тиісті ленин туы атты колхозда
қайтыс болған. мұқан атамызға арнап темірлан ауылында ескерткіш орнатылған.
ЖАЗЫЛЫМ
2-тапсырма. Қысқаша берілген мәтінді түсініп, «төрт түлік» жануарлардың маңызы туралы өз пікіріңізді айтыңыз, «ПОПС» формуласын пайдаланыңыз.
Қазақ халқы түйе, жылқы, қой, сиырды «төрт түлік» деп атаған. Олардың әрқайсысының өз төлдері бар. Қазақ халқы әр түліктің пірі бар деп санайды.
Жылқы - ер қанаты. Қазақ халқы жылқыны, ең алдымен, «ел қорғаған ердің жан серігі» деп дәріптеген. Біздің аңыз-ертегілерімізде, батырлық жырларымызда иесі қысылғанда ақылды, күшті тұлпарлар көмекке бірінші болып келетіні туралы көп айтылады. Жылқының пайдасы өте көп.
«ПОПС» формуласы:
Бірінші сөйлем «Менің ойымша, ... »
Екінші сөйлем «Себебі, мен оны былай түсіндіремін… »
Үшінші сөйлем «Оны мен мына фактілермен, мысалдармен дәлелдей аламын… »
Соңғы сөйлем «Осыған байланысты мен мынадай қорытынды шешімге келдім...
Ілік мекен-жайдың
Барыс мекен -жайға
Табыс мекен- жайдың
Жатыс мекен-жайда
Шығыс мекен-жайдан
Көмектес мекен-жаймен