«Ғылым таппай мақтанба,
Орын таппай баптанба...» -дегендегі орын тап деп отырғаны - алған білімді, үйренген ғылымды жұмсайтын орын. Бұдан Абай:
«Бес нәрседен қашық бол,
Бес нәрсеге асық бол...» -деп адамдық, адамгершілік жайын қозғайды. Алайда ойының негізгі желісін үзбейді. Бұл тұста ерекше бір көңіл бөлерлік жай - Абай ғалым болу мен адам болу мәселесін бір-бірімен сабақтастыра айтады, бүл екеуінің тамыры, түбі бір деп санайды. Ғалым болудың басты шарты - не нәрсені болсын ақыл таразысына салып өлшеу, ақыл сенген нәрсеге ғана сену және көзің анық жеткен шындықты тура айтудан тайынбау екендігін нақтылап, мейлінше дәлелді етіп, шегелеп айтады. Осы өлеңдегі Абайдың надандықпен айтылған сөзге ерме дей отырып, «ақсақал айтты, бай айтты...», егер қисық көрінсе кімнің сөзі болса да, тіпті жақын адам айтса да, ақылмен жеңуді үлгі етуі әсіресе, сол өткен ғасырдағы қазақ өмірінің жағдайында бірден-бір батыл айтылған пікір болғаны анық. Үлкен адамға, лауазымы жоғары адамға қарсы келіп, өз ойын көлденең тарту сыпайыгершілікке келмейді дегенді желеу қылып, шындықты тура айтуды қалайда шектеу, қолдамау ол заман ғана емес, бүгінгі заманда да аз кездеспейтінін ескерсек, Абайдың осы пікірінің мәні зор дейміз. Ендеше:
«Ақымақ көп, ақылды аз,
Деме көптің сөзі - пұл...» - дегенді көпке топырақ шашқандық емес пе деп көлгірсімей, ашық айтылған, жастарды артық сенгіштіктен сақтандыратын ащы өмір шындығы деп бағалауымыз орынды.
«Сөзіне қарап кісіні ал,
Кісіге қарап сөз алма...» -
деген нақыл түрінде келетін түйін жоғарғы пікірлерге орайлас, жалғас. Сырттай қарағанда мұның өзі бір түрлі, тосын естілуі мүмкін, өйткені кісіні сөзіне қарай бағалама, ісіне қарай бағала дейтін үйреншікті пікірге қарама-қарсы келетін секілді. Ал, байыппен қарасақ, мұнда терең мағына жатыр. Кісіні сөзіне қарай, яғни, ақылына, ойына қарай бағала, кісіге қарап, оның мансабына, дәулетіне қарап ақылға сыймайтын, қисынға келмейтін сөзіне иланып алданып қалма, «надандықпен кім айтса, ондай түпсіз сөзге ерме...» деген даналық пікірді аңғартады. Абай надандыққа, қандай да болсын теріс, кертартпа ықпалға қарсы тура алатын оқыған, біліммен қаруланған адамды құрметтеу керек деп санайды. Ең алдымен білімді, ғалым адам мақтан тұтуға лайықты. Ақылды, парасатты адамның идеал бейнесін ұсына отырып, Абай оған жақсылықты жамандықтан ажырата білмейтін, ағыммен ілесіп жүре беруге бейімделген надан, қараңғы адамды қарсы қойды. Топас, кертартпа адамның осы жағымсыз типі ақынның шығармашылық жолына өте тән және ағарту ісін, өнер-білімді жақтаушы Абайдың алдыңғы қатарлы көзқарасын білдіреді. Өлең 6-8 буынды аралас ұйқас үлгісінде жазылған. Алғаш 1909 ж. С.-Петербургте жарық көрген «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбайұғылының өлеңі» атты жинақта жарияланды. Басылымдарында бірқатар текстол. өзгерістер кездеседі. 1909 жылғы жинақта 38-жол «Шыныменен өлсеңіз» делінсе, басылымдарда бүл жол Мүрсейіт қолжазбалары бойынша «Шын сөзбенен өлсеңіз» болып берілген. Мүрсейіт қолжазбаларында, 1909 жылғы жинақта 40-жол «Кәпір болдың демес қой» деп берілсе, басылымдарда бұл жол «Күпір болдың демес қой» ретінде алынған. Мүрсейіт қолжазбаларында, 1939, 1945, 1954 жылғы жинақтарда 42- жол «Көп көзіне көріне айтпа» болса, қалған басылымдарға бүл жол 1909 жылғы жинаққа сәйкес «Көп орында көріне айтпа» делінген. «Сізге ғылым кім берер, жанбай жатып сөнсеңіз» деген 26, 27-жолдар 1909 жылғы басылымға кірмей қалған. 1909, 1939, 1945, 1954 жылғы жинақтарда 75-жол «Сөзін оқып және ойла» болып алынса, қалған басылымдарда бүл жол Мүрсейіт қолжазбаларына сәйкес «Сөзін оқы және ойла» деп берілген. Туынды ағылшын, араб, азербайжан, қарақалпақ, қырғыз, орыс, өзбек, тәжік, түрікмен, ұйғыр т. б. тілдеріне аударылған.
Объяснение:
Подвиды Благородного оленя имеют различные размеры. Например достаточно крупные марал и вапити весят более 300 кг и достигают длины тела более 2,5 м, при высоте в холке 130—160 см, а небольшой бухарский олень весит менее ста килограммов и длину тела 75—90 см. Могут отличаться подвиды и формой рогов. Например, европейский олень имеет большое количество отростков, а маралы не имеют кроны, зато сам рог очень массивен и дает 6—7 отростков. Всего подвидов Благородного оленя насчитывается более полутора десятков.
ПитаниеПитается благородный олень самой разнообразной пищей. Основной едой этого животного является травянистая растительность, злаки, бобовые. Весной, после сложного для животных времени года – зимы, особое значение придается употреблению в пищу белковой растительности, для пополнения сил и получения полноценного витаминного корма.
В зимний период времени, если снежный покров не очень велик, Благородный олень пользуется возможностью добывать упавшие осенью листья с деревьев, различные стебли и кору кустарников. Употребляют также хвою сосны и ели. Большим подспорьем в зимний период времени для оленей являются жёлуди, которые животное добывает из-под снега.Также в пищу идут каштаны, всевозможные орехи, семена многих видов растений.
Грибы, лишайники, плоды, ягоды — всё идет в пищу Благородному оленю.Питание может меняться в зависимости от того, какой урожай был в предшествующий зиме год.В пищу Благородные олени употребляют соль, добывая её на солонцах. Лижут соль, грызут землю, которая полна минеральными солями, пополняют недостаток минералов в организме, пользуясь минеральными источниками.
В жару не пасутся, а лежат в тени, лишь утром и вечером выходя на пастбища. От зноя в реках, где могут проводить большее количество времени суток. Бухарский олень выходит на пастбище ночью. Зимой, когда температура воздуха опускается достаточно низко, животные вынуждены питаться практически весь день, чтобы пополнить запас энергии.
ВрагиПриродным врагом благородного оленя являются волки. Как правило, взрослого оленя одному хищнику трудно добыть, с крупной особью справляется только стая.Защищаются олени с копыт, а самцы ещё и рогами. Также охотятся на оленей тигр, леопард, рысь и медведи.В основном добычей хищников являются молодые оленята или ослабленные и больные особи. Главным врагом благородного оленя с полным правом можно считать человека.Охота на него во многих местах запрещена, животные находятся под охраной как редкие. Благодаря усилиям энтузиастов численность Благородного оленя возрастает.
