Қожа Ахмет Ясауи – 1093 жылы туылған түркістандық ғұлама, әулие. Қожа Ахмет Ясауидің арғы тегі қожалар әулеті. Әкесі – Исфиджабта даңққа бөленген әулие, Әзірет Әлінің ұрпағы Шейх Ибраһим. Анасы – Мұса шейхтың қызы Айша (Қарашаш ана). Мұса шейх те Исфиджабта әулиелігімен танылған. Кейбір деректерде Қожа Ахмет Ясауидың Ибраһим атты ұлы мен Гауhар Хошназ (Жауhар Шахназ) атты қызының болғандығы айтылады. Қожа Ахмет Ясауидың ұрпағы негізінен осы қызынан тарайды. IX ғасырда Отырар, Исфиджаб, Баласағұн, Ясы, Сауран, Сығанақ Шаш, Сүткент, Жент, Кудур, Отлук, Өзкент, тағы да басқа Мауераннахр қалаларында ислам діні уағызшыларының белсенді әрекеттері саяси сипат алған болса, Х ғасырдан бастап ислам ілімі жолындағы тәлім-тәрбиелік ордалар – медресе-теккелер түбегейлі орнығып, исламдық-руханияттық ахлақи (моральдық) ұстанымдар қалыптаса бастады. Қожа Ахмет Ясауи дүниеге келмей тұрып, Исфиджабта исламдық фикһ (құқық) мектебі ханафи мазһабының ондаған өкілдері өмір сүрді. Ясауи ілімі осы саяси-әлеуметтік, тарихи шарттарға байланысты қалыптасты. Қожа Ахмет Ясауи ұстаздарының көшбасшысы – Арыстан баб. Кашифи “Рашахат-ул айн-ил хайат” атты еңбегінде Қожа Ахметтің Арыстан бабтың шәкірті болғандығы, одан заһир және батин ілімдерінің сыры мен мәнін үйренгендігі, оған 16 жыл қызмет еткендігі туралы мәлімет береді. Ясауидың “Диуани хикметінде” де Арыстан баб жиі ауызға алынады. Қожа Ахмет Ясауидың өмірі мен қызметі туралы Жазба деректерде (Хазини, “Жауаһир-ул Абра Мин Амуаж-ил Биһар”) оның Юсуф Хамаданидың шәкірті екендігін көрсететін деректер болғанымен, соңғы зерттеулерде оны теріске шығаратын тұжырымдар айтыла бастады. Қожа Ахмет Ясауидың алғашқы шәкірті – Арыстан бабтың ұлы Мансұр Ата, екінші шәкірті – Сайид Ата Хорезми, үшінші шәкірті – Сүлеймен Бақырғани. Осылардың ішіндегі ең көрнектісі – Бақырғани (Хакім Ата) (Кашифи, “Рашахат-ул айн-ил хайат”). Тағы бір танымал шәкірттерінің бірі Мұхаммед Данышменди сопы Қожа Ахмет Ясауидың “Мират-ул Қулуб” атты мұрасын хатқа түсірді. Сондай-ақ Садр Ата, Бадр Ата, Қажы Бекташ Әулие, Сары Салтұқ, Шейх Лұқпан Перенде сияқты тұлғалар да Қожа Ахмет Ясауидың шәкірттері саналады. А.Беннигсон Қожа Ахмет Ясауидың Шопан Ата және Зеңгі Баба атты да шәкірттерінің болғандығын айтады. Ясауи шәкірттері жөнінде Фуат Көпрулу: “Мутасаууфтардың (сопылардың) өмірбаяны жайлы еңбектерде Ирак, Хорасан және Мауераннахр сопыларынан басқа түркі шейхтары деп жүрген сопылардың барлығы дерлік Қожа Ахмет Ясауи тариқатының шейхтары еді” дейді. Ахметтің әкесі діндар, құдай жолын ұстаған атақты шайхылардың бірі болған секілді. Бұлай дейтін себебіміз, ақынның 149-хикметінде оның шыққан тегі туралы төмендегі сыр шертеді[1]:
Начнем с того, что в Древнем Риме, например, обожали гладиаторские бои, различные сражения (постановочные) на сценах арен, театры с постановками комедий и трагедий, состязания на колесницах. Например, гладиаторские бои обожались из-за их жестокости и кровожадности, в бою обязательно погибали люди или животные. В таких боях участвовали сначала только мужчины, а потом и женщины, а животные были дикими. Самым лучшим местом для проведения гладиаторских боев был Циркус Максимум, там могли уместиться до 200 000 человека (это почти половина населения всего Рима тогда). На колесницах соревновались в местечке между двумя холмами – Палатин и Авентин – это долина Муции и там на амфитеатре в соревнованиях участвовали до 12 колесниц.
Римляне необязательно обожали кровь и убийственную борьбу, были и веселые зрелища, например, оперетки, фокусы, шутки паяцев, акробаты, конские скачки.
До наших дней, к счастью, гладиаторские бои не дошли. Зато мы обожаем также театр, кто-то наблюдает за скачками, кто-то ходит в оперу, а фокусы и акробатов можно увидеть в цирке, причем, измученных животных там может и не быть. Развлечение стало более гуманным.
Какие зрелища по требованию христиан были запрещены и почему?Христиане были уверены, что все зрелища римлян отвратительны, но не потому что пропагандировали убийство, а потому что были языческими. Хотя гладиаторские бои и были придумали для того, чтобы воспитать в римлянах мужество и хладнокровие, но также были посвящены Солнцу, а значит богу, и поэтому бои не были закрыты до 404 года.
Что касается театра, то он был посвящен Венере и богу вина. И театр, и бои, и все остальное также посещалось и христианами. И зрелища не отменяли до того же 404 года, потому что они были обожаемы народом и были важной потребностью.
Начиная с периода правления императоров-христиан в зрелищах отменили идолов. Было запрещено призывать к богам, приносить что-то в жертву. Например, традиционного алтаря в театре больше не было. И потом из-за давления христиан и гладиаторские бои, и театры были закрыты.