Абайдың "Жетінші сөзінде" ұшырасатын "жанның тамағы" деген күрделі философиялық ұғым бар. Оны Абай біздің санамыздан тыс өмір сүретін объективті дүниенің санада сәулеленуі нәтижесіңде пайда болатын ғылым, білімнің жинақталған қоры ретінде қарайды.
Осы себептен де Абай: "... құмарланып, жиған қазынамызды көбейтсек керек, бұл жанның тамағы еді",— деп қайыра түсінік беріп отыр...
Абайдай ұстаз ақынның бұл "Жетінші сөзде" көздеген мақсаты адамның бойыңда туа пайда болатын жан құмары арқылы өз ұрпағының санасына тек қана жанның пайдалы тамақтарын сіңдіру еді. Міне, Абайдың ағартушылық көзқарасының тамыр алған бір саласының қайнар көзі осы жақта жатыр.
Абай бұл бағыттағы ойларын өзге сөзбен "Ғылым таппай мақтанба" т.б. өлеңдерінде айтқан. Мұнда ол "жанның тамағы туралы" ұғымды өз заманынын тұрғысынан келіп, "адам болу" үшін қажет көп керектермен ауыстырады. Ақын толық адамболу туралы өзінің жүйелі де қалыптасқан көзқарасының тезисін ұсынады. Онысы:
Адам болам десеңіз...
Бес нәрседен қашық бол...,—
Бес нәрсеге асық бол, - деген жолдарда жатыр.
Ақынның бүкіл шығармаларындағы негізгі бір тұтас тақырыпта өзекті идея болған. Абайдың пікірінше, ішкі рухани казынамыздың молығуы тікелей өзіміздің қолымыздағы іс. Осы реуішті пікір Абайдың "Он тоғызыншы сөзінде" де қайталанады.Абайдың дүние танымы бойынша сананың, ақылдың пайда болуы күнделікті өмір тәжірибесінің нәтижесінен ғана туындайтын табиғи құбылыс. Соңдықтан да Абай "Он тоғызыншы сөзінде":
"Адам ата-анадан туғаңда есті болмайды: есітіп, көріп, ұстап, татып ескерсе, дүниедегі жақсы, жаманды таниды-дағы, сондайдан білгені, көргені көп болған адам білімді болады. Естілердің айтқан сөздерін ескеріп жүрген кісі өзі де есті болады... Сол естілерден есітіп білген жақсы нәрселерді ескерсе, жаман дегеннен сақтанса, соңда іске жарайды, сонда адам десе болады", — деп жоғарыдағы өлең үзіндісендегі ойын осы сөзіңде одан ары кеңіте отырып дамытатынын көруге болады.
я могу суть рассказать.
Кияс, ребенок чей отец ушел на фронт, он ходил на поле один. я не помню что он там делал.
в скоре у него заболела мать. и ему ходить пришлось одному. у него был младший брат. но он был ещё очень мал.
потом помнит слово «шесть гектаров», которое взвешивали 8 лет. Каждый год на одном и том же участке земли сажали просо и заготавливали его для колхоза. Но в то время его отец был с Киясом. Теперь его отец ушел на фронт. Мать больна. Когда мальчик подумал об этом, он был шокирован. Он подумал: «Я сначала полью рты на восточной стороне канавы». Тогда легко налить воду в устья на западной, наклонной поверхности >>. *** Глаза мальчика дрожали от страха, когда он увидел воду, текущую в поле. Не зная, что делать, мальчик подошел к тому месту, где падала вода, и рухнул ... Размер места, где он упал, составлял около трех или четырех ступенек. Сейчас не только место прикрыто, но мальчик еле выдерживает поток воды ... Он был так зол, что слезы текли из его глаз ... Кияс заплакал и встал. Кое-где он поймал кошку, которую сопровождал ручей. Постепенно он начал выходить из себя. Она перестала плакать. Как будто чувство настойчивости взяло верх. «Надо как-то достроить это место», - подумал он про себя. (Т. Нурмагамбетов