Сөз өнері. Не нәрсенің болса да теориясын пайымдамас бұрын, алдымен, онық өзін анық танып, біліп алған жөн.
Біз әдебиеттің теориясын толғамақпыз. Ал осы әдебиет дегеннің. өзі не нәрсе?
Әрине, ана тіліміздегі әдебиет деген сөздің түп төркіні арапша атаудан шыққанын — сөз, асыл сөз деген мағынасы бар екенің, орысша литература деген атаудың латын сөзі (Ііііега) екенін — әріп, жазу-сызу деген мағынада қолданылғанын білу онша қиын емес. Көркем әдебиет дегеннің байыбына бара түсу керектігін айтқанда, біз жұрт алдына мұншалық жадағай, әріпшіл талап қоюдан аулақпыз.
Бірақ мынаған назар аудармасқа бола ма?
Университет аудиториясында емтихан жүріп жатыр Әдебиет тарихынан сабақ беретш тәжірибелі ұстаз алдында жас шәкірт отыр. Арада — стол үстінде бір жапырақ билет: бірінші сауал — Ғабиден Мұстафиннің «Қарағанды» романы.
Ұстаз тыңдайды, шәкірт сөйлейді.
Обалы не керек, шәкірт сөзге кенде кіснің түрі емес, орағыта жосылтып, сілтеп отыр:
—«Қарағанды» — Қарағанды туралы жазылған шығарма Қарағанды болғанда, ол жерден өткен ғасырда Апақ дегеннің алғаш рет көмір тауып алғанын Ғабит Мүсіреп-ов өзінің «Оянған өлкесіңде» айтып өткен болатын. Ал мына кітапта Мұстафин жолдас сол Қарағандының, біздің, дәуірімізде қалай өсіп-өркендегенін, оның бүкіл Одақ көлеміндегі орасан зор көмір алыбына қалай айналғанын жазады. Өндірісте маман кадрлар коллективі ұйымдасып, оның көмір өндірісін одан әрі өркендеткенін айтады. Бұрынғы өндіріс құралдары ат барабан, қолбұран, тәшке болса, кейін техниканың врубмашина, электровоз, көмір комбайны сияқты күрделі түрлері шығып,
қол жұмысы жеңілдегенін баяндайды. Өндірісте бұрын-соңды болмаған ашык шахта қалай пайда болғанын сөз етеді…
Ұстаз шәкіртті ұзақ тыңдады, үлкен төзіммен тыңдады. Сырттай қарағанда, онын, айтып отырғаны өтірік емес: «Қарағанды» романында осындай идеялық мақсат бар екені рас. Алайда дәл осы идея қалай көрсетілді, қандай көркемдік шешім тапты? Бұған әдеби-эстетикалық сауатты жауап жоқ. Сондықтан ұстаз шәкіртті амалсыз бөліп:
— Жә, осы шындық романда калай жинақталған? — деді. Шәкірт аңыра тоқтады:
— Жинақталған?
— Иә, жинақталған… Обобщение деген мағынада ғой.
— Обобщение?
Енді ұстаз таңдана бастады:
— Өзің обобщение, яки жинақтау дегенді түсінбей отырғаннан
саумысың? _
— Сенің әлгі айтқандарың — көркем шығарма емес, техникалық кітаптарда жазылатын жайлар. Әдеби туындыларда бұл шындық жинақтау арқылы көрінуге тиіс. Мен соны сұрап отырмын.
Шәкіртте үн жоқ.
Зимних сугробов родня… (Снеговик.)
Из снега соберём комок.
Поставим сверху мы горшок.
Заменит нос ему морковка.
Метлу в руках он держит ловко.
Наденем шарфик мы ему
И не замёрзнет он в пургу.
К теплу он вовсе не привык.
Ведь это чудо –( снеговик)
Красный нос, в руках метелка.
Проживает рядом с елкой.
К холодам давно привык
Наш веселый(Снеговик !)
Его слепили дети ловко,
из снега сделали клубки.
Вместо носика марковка,
вместо глазок угольки.
На голову ведро одели
и соломенный парик.
А теперь скажи скорее
кто же это? (Снеговик)
Во дворе стоит с метлой,
Дружит с нашей детворой,
Улыбается хитро,
Вместо шляпы - есть ведро!
(Снеговик)
На казахском : Бұл жолдас - аязға үйреніп кеттім.
Қысқы сугробов родня... (Келді.)
Қар жинаймыз комок.
Қоямыз жоғарыдан біз горшок.
Әдемі мұрын оған морковка.
Метлу қолында ол ұстап еппен.
Наденем шарф біз оған
Және замерзнет ол боранда да.
Жылу ол мүлдем үйреніп кеттім.
Өйткені, бұл-ғажайып( аққала)
Қызыл мұрын, қолында метелка.
Тұрады жанында қалмақ.
- Суыққа бұрыннан үйреніп кеттім
Біздің көңілді(Аққала !)
Оның слепили балалар еппен,
қардан жасады клубки.
Орнына носика марковка,
орнына көзше угольки.
Басына шелек киіндіріп,
және соломенный парик.
Ал енді айтшы сірә
кім бұл? (Аққала)
Ауласында тұр отырып метлой,
Дос біздің детворой,
Күлді хитро,
Орнына шляпа - бар шелек!
(Аққала)