Табу негізінен этнографиялық ұғыммен байланысты. Мифтік ескі наным бойынша атын тура айтуға тыйым салынған сөздер тіл білімінде табу деп аталады. Мұндай тыйым салынған сөздер дүние жүзіндегі халықтардың көшілігінде кездеседі. Бұл әдет әсіресе, түркі халықтарының, оның ішінде қазақ халқының тұрмысында көп тараған. Қазақтың ескі әдет- ғұрпы бойынша еклін болып түскен қыз күйеуінің туған – туыстарының атын өз атауымен атамайтын болған. Солардың әрқасысының жақындық долына, жасының үлкен – кішілігіне қарай лайықты ат қоюға тиіс болған. Мысалы: қызға шырайлым, еркежан, бикеш деген. Қазақ тіліндегі табудың ендігі бір түрі қатал табиғи құбылыстарға, жыртқыш аңдар мен қауіпті жәндіктерге, түрлі ауруларға байланысты қалыптасқан. Мысалы: шешек ауруының атын атаудан қорқып, оны «қорасан» деген ТАПСЫРМА. 1. Мына сөйлемдерден табу сөздерді теріп жазу. - Тентекжан – ау, мені тастап бара жатқаның ба? – деп Зәйкүл де тұра жөнелді. (Б. Майлин) -Шешей, сонда сен де бар шығарсың деймін, түнде күйеуден ақша алып, Шырайлымды алып барып көрсетпекші болдың қой. - Кеше Дәуқара бар, біздің үйдегі қайның бар – бәрі бас қосып сөйлесіп отырды. Еркежанның сүйіп жүрген жігіті бар еді, соны кедейсініп, Биағалар бермеді. Дәл осы кезде, есіктен шығып жатқан қонақтарға қарсы жүріп, сығылыса кірген Қалила Абайға жақындап кеп: - Телғара, қалқам, сені апаң шақырады, - деді Ауыл сонда күзекте шығар деймін. Бақа шешей бар, Көзейқараның үйіндегі келін бар – бәріміз Қосөтердегі ағаштан шөпшек тереміз деп шықтық...
Сыныбы:
Оқушының аты-жөні:
«Қазақ тілі»пәнінен 1-тоқсан ТЖБ
1-тапсырма. Мәтіндегі жалқы есімдерді орфографиялық ережеге сай жаз және бас әріппен жазылған күрделі атаулардың астын сыз [2]
Аса білімді адам.
Қазақ әдебиеті тарихында ұлы абайдың орны қандай болса, қазақ тіл білімі тарихында ахмет байтұрсыновтың да орны сондай а.байтұрсыновтың артында қалдырған бай мұрасына қарағанда, оны жоғары оқу орнын бітірген адам ден ойлауға болады. Шындығында, ол екі - ақ оқу орнында оқыған. Бірі - торғайдағы екі кластық орыс - қазақ училищесі. Екіншісі - орынбордағы мұғалімдер дайындайтын қазақ мектебі. Еңбек жолын ауыл мектебінде мұғалім болып бастайды. Ол қазақ балаларының өз тілінде сауат ашуына арнап тұңғыш әліппе жазады. Оны 1912 жылы орынбор қаласында бастырып шығарады. Осыдан кейін қазақ тілін мектепте пән ретінде оқытуды қолға алып, оқулық жазуға кіріседі. 1915 жылы “тіл құрал” деп аталатын оқулығы жарық көрді.97 сөз, Ө. Айтбаев.
2-тапсырма. Мәтінді оқып шық. Мәтінге тақырып қой, айтылған мәлімет туралы тұжырымдамалық кестеге түсір. [3]
Ұрпақган-ұрпакқа мұра болған руникалық жазба ескерткіштер (VIII т.) қазақ және өзге түркі халықтарыньщ көне дәуірде мәдени деңгейінің өте жоғары болғандығын дәлелдейтін баға жетпес асыл қазына. Бүкіл әлемге танылған түркі руникалық жазбалары атақгы Егапет перғауындарының қорғандарынан табылған шумер жазуларымен дәуірлес болып келеді.
Ұлттық ғылым тәуелсіздік алған 10 жыл ішінде түркітану бағытында біршама жетістіктерге жетті. Қазақ және өзге де түркі халықтарының этносы мен мемлекетігін, тілі мен графикалық жүйесін (жазбаларын), тарихи-мәдени және этносаяси жағдайын ғылыми түрде жан-жақты әрі жүйелі зерттеу түркі тілдес халықгар үшін, оның келешек ұрпағы үшін құнды қазына болып табылады.
Қазақстан мен Орталық Азия және Онтүстік Сібір жерлерін мекендеген түркі тілдес ру-тайпалар бірігіп, VI ғасырдың, орта шенінде "Түрік кағанаты" деген атпен өз алдына мемлекет қүрғаны тарихтан белгілі. Осы кағанаттың құрамына енген тайпалык, одақтар бір кездерде өз елі мен жерінің бостандығы, тәуелсіздігі үшін алапат қақтығыстар мен жойқын соғыстарды басынан кешті. Тұс-тұстан қаумалаған дұшпандардың шапқыншылығынан қорғанған түркі ру-тайпаларының жорықтары қол бастаған ержүрек, дана іскер басшылардың ерлік істерімен, оған тіреу болар ел бірлігімен жүзеге асты. Ұрпаққа өнеге болар атақты Күлтегін, Тоныкөк, Білге, Бумын кағандар әрі тарихи, әрі әдеби дастан жырлардың кейіпкерлеріне, сомды тұлғаларына айналды. Ардақты есімдерді ел жадында сақтау үшін сол заманның данагөй білімдарлары өркениеттің белгісі болып табылатын түркілік сына жазумен тас бетіне түсірді.
Мәліметтер Өз тұжырымым
Ұрпақтан-ұрпаққа мұра болған руханикалық жазба ескерткіштері (V) қазақ және өзге түркі халықтарының көне дәуірде мәдени деңгейінің өте жоғары болгандығын дәлелдейтің баға жетпес қазына. Әрине де,бұл руна жазуы өте қасиетті де қастерлі сесалмұра себебі әр елдерде ,мемлекеттерде бұрынғыдан келе жатқан жазулары бола келмейді бұл жазуларды ата бабаларымыз қолдаған соң олар әріптерді ұмытпаймыз білмеген дер үйреніп қасиеттеп қадірлей білуіміз керек.
Осы қағанаттын құрамына енген тайпалық адақтар бір кездерде өз елі мен жердің бостандығы тәуелсіздігі үшін алапат қақтығыс тар мен жайық соғыстарды бастан кешті Бұл адамдар нағыз батырлар деп санаймын. Себебі әр адам елі,өз туған жері .үшін осылай өз өмірің қиып соғыстарға бара бермейді. Әрине, бұл нағыз туған еліне ерлік болып қалады
1 Мәтінде ең басты мәселені анықтаңыз Рухы деп ойлаймын
2 Мәтін түрін анықтаңыз(әңгімелеу, сипаттау, талдау) Талдау мәтіні
3 Тірект сөздерге қатысты сұрақ қой
4. Суретке қарап сөйлемдер құрастыр. Қазақ тілінен өткен екі бөлімді (І, ІІ) өз ойыңмен қорытындыла[10]
Барлығы 15/
Объяснение: