ССалалас құрмалас сөйлем - құрамындағы жай сөйлемдердің баяндауыштары тиянақты тұлғада келіп , өзара бір-бірімен тең дәрежеде байланысқан құрмаластың түрі. Салаластың құрамындағы жай сөйлемдер бір – бірімен бағынбай, тең дәрежеде байланысып, баяндауыштары тиянақты келіп жай сөйлемдерді жеке – жеке қолдануға болады.
Салалас құрамластың құрамындағы жай сөйдемдер өзара бір – бірімен екі түрлі жолмен байланысады.
1. Интонация арқылы мағыналарының жаңындағына қарай іргелесе байланысады.
2. Салалас құрмаластың құрамындағы жай сөйлемдер бір – бірінен өзара жалғаулық щылаулар арқылы байланысады.
Ыңғайлас мәнді да, де,та, әрі, және , мен жалғаулық шылаулар.
Қарсылық мәнді бірақ, алайда , дегенмен, сонда да, әйтсе де, сөйткенмен, ал тәрізді жалғаулық шылаулар.
Себеп – салдар мәнді өйткені , себебі, сол себепті, сондықтан, неге десеңіз тәрізді жалғаулық шылаулар;
Талғау мәнді не, немесе, я, яки, не болмаса, я болмаса, яеи болмаса, әлде тәрізді жалғаулық шылаулар.
Кезектес мәнді кейде, бірде , біресе тәрізді жалғаулық шылаулар.
3. Салалас құрмалас сөйлемнің түрлері .
Салалас құрмаластың құрамындағы жай сөйлемдер бір – бірімен өзара белгілі мағыналық қарым – қатынаста айтылады. Мағыналық қарым-қатынаста жұмсалуына қарай салалас құрмалас сөйлем мынадай алты түрге бөлінеді :
Бос өрістер, жер дымқыл алады, Сөйтсек кезде жаңбыр, құяды? (Күз) Пусты поля, мокнет земля, Дождь поливает, когда это бывает? (Осенью) Утром мы во двор идём - Листья сыплются дождём, Под ногами шелестят И летят, летят, летят... (Осень) Таңертең біз аулаға өтіңіз - Жаңбыр құйып жапырақтары, Астында шелест Ал, ұшып ұшуға, ұшу ... (Fall) Дни стали короче, Длинней стали ночи, Кто скажет, кто знает, Когда это бывает? (Осенью) Күн қысқа болды, Ұзын болат түнгі Кім кім біледі, айта аласыз, Осы кезде не болады? (Күз)
Листья падают с осин, мчится в небе острый клин (Осень)
Жапырақтары көктерек құлап жатыр, сына аспаны шетіндегі жарыс (Fall) Пришла без красок И без кисти И перекрасила все листья. (Осень) Ол бояумен жоқ келді Ал щеткамен жоқ Ал барлық жапырақтары перекрасить. (Fall)
Несу я урожаи, Поля вновь засеваю, Птиц к югу отправляю, Деревья раздеваю, Но не касаюсь сосен и елочек. Я - ... (Осень) Мен сенімдімін дақылдар, Fields қайтадан сеуіп, Оңтүстік жіберу үшін Құстар, Ағаштар шешіндіріп, Бірақ мен қарағай және шырша отырғызды тиіспеңіз. Мен - ... (Fall)
Салалас құрамластың құрамындағы жай сөйдемдер өзара бір – бірімен екі түрлі жолмен байланысады.
1. Интонация арқылы мағыналарының жаңындағына қарай іргелесе байланысады.
2. Салалас құрмаластың құрамындағы жай сөйлемдер бір – бірінен өзара жалғаулық щылаулар арқылы байланысады.
Ыңғайлас мәнді да, де,та, әрі, және , мен жалғаулық шылаулар.
Қарсылық мәнді бірақ, алайда , дегенмен, сонда да, әйтсе де, сөйткенмен, ал тәрізді жалғаулық шылаулар.
Себеп – салдар мәнді өйткені , себебі, сол себепті, сондықтан, неге десеңіз тәрізді жалғаулық шылаулар;
Талғау мәнді не, немесе, я, яки, не болмаса, я болмаса, яеи болмаса, әлде тәрізді жалғаулық шылаулар.
Кезектес мәнді кейде, бірде , біресе тәрізді жалғаулық шылаулар.
3. Салалас құрмалас сөйлемнің түрлері .
Салалас құрмаластың құрамындағы жай сөйлемдер бір – бірімен өзара белгілі мағыналық қарым – қатынаста айтылады. Мағыналық қарым-қатынаста жұмсалуына қарай салалас құрмалас сөйлем мынадай алты түрге бөлінеді :
1. Ыңғайлас салалас.
2 Қарсылықты салалс.
3. Себеп – салдар салалас.
4. Ілектес салалас.
5. Талғаулы салалас.
6. Кезектес салалас.