Тапсырма . Мәтінді оқы. Тірек сөздерді тап! Бала енді асығып, өз шешесіне қарай жақындай беріп еді, Жұманның қатыны, Қалиқа деген бір
жеңгесі:
- Телғара! Айналайын Телғара! Соқталдай азамат боп кетіпсің-ау! - деп,
мойнынан құшақтай алып, бетінен сүйді. Тағы бір жеңгесі - Ызғұттың қатыны
Тобжан да сүйді. Содан кейін үлкен қатындар және осы топтағы үлкен еркектің,
ағалардың да бір-екеуі сүйіп жатыр. Абайды шын балаға айналдырып жіберген
осы сүйістер еді. Ол қысылып қызарғанмен қашып та құтыла алатын емес.
Наразы боларын да, құптарын да білмеді. Бірнеше үлкен қатындардың көзінен
жас та көрінді.
Барлық үлкеннің құшағына амалсыз кезек-кезек кіріп болып, енді сытылып,
шешесіне қарай баса берді. Абайдың өз шешесі Ұлжан мен екінші шешесі, сұлу
жүзді - Айғыз қатар тұр екен.
Бала топтан шыға бергенде, Айғыз күліп:
- Пай, жаман қатындар сілекейлеп, баламыздың бетінен сүйер жер де
қалдырмады-ау, - деп паңдана күлді де, Абайды көзінен сүйді.
Кезек өз шешесіне келгенде, ол сүйген жоқ. Қатты бір қысып, бауырына
басып тұрды да, мандайынан иіскеді. Абайдың әкесіндегі тартымды салқындық
шешесіне де көптен бері мінез болған. Бала осыдан арғыны күтпеуші еді. Бірақ,
баурына басқанның өзінде де Абайдың жүрегін қатты-қатты соқтырған аса бір
өзгеше жақындық білінді. Ана құшағы!.. Ұлжан көп ұстаған жоқ.
- Әжеңе бар, әнеки! - деп үлкен үйдің алдына қарай бұрып жіберді. Кәрі
әжесі Зере бәйбіше, таяғына сүйеніп, ұрсып тұр екен.
- Жаман неме, маған бұрын келмей, әкеңе кеттің-ау! Жаман неме! - дей
беріп, қасына, құшағына немересі барғанда, «жаман неменің» артынан ілезде: -
Қарашығым, қоңыр қозым... Абайжаным... - деп кемсеңдеп, жылауға айналып
кетті.
Әжесі құшақтаған бойында үлкен үйге кірген Абай, ымырт жабылғанша
осында болды. Шешелері бұған біресе қымыз, біресе тоңазыған ет, біресе шай
ұсынып тықпалай берсе де, баланың бойына ас батпады. Жөндеп ішкен де жоқ.
Күні бойғы аштығы да ұмытылған сияқты.
Ас бере отырып, бойлары үйреніскен сайын, шеше, жеңгелері баладан:
- Елді сағындың ба, кімді сағындың?
- Молда болдың ба?
- Оқып болдың ба? - деген сияқтыларды қайта-қайта сұрады. Абай өзге
сұрақтарға жөнді жауап берген жоқ. Жалғыз-ақ кімді сағындың дегенде:
- Оспан қайда? Ол қайда жүр? - деп өзінің кіші інісі, тентек Оспанды
бірнеше рет сұрап еді.
Көшпелілер туралы диалог.
Кенжебек: Мұратхан, сен көшпелілер жайлы ең бірінші кім жазғанын білесің бе?
Мұратхан: Ия, Геродот көшпелі скиф тайпаларының тұрмысын мадақтап жазғанын кітаптан оқыған болатынмын.
Кенжебек: Дұрыс айтасың. Мен үй тапсырмасын оқып отырып, көшпелілік тақырыбына қызығып, қосымша мәлімет іздей бастадым.
Мұратхан: Ия, тарих қашан да қызықты мәліметтерге толы болады ғой. Сонда тағы не білдің?
Кенжебек: Көшпелілердің табиғат аясындағы өмірін басқа антик тарихшылар, философтар, орта ғасыр ойшылдары сипаттаған екен.
Мұратхан: Сонда, жалпы «көшпелілер» деген кім екен?
Кенжебек: Көшпелілер немесе көшпелі қоғам, көшпелі өркениет дегеніміз — негізгі кәсібі мал шаруашылығы болып, күнкөрісінің көзі мал өнімдерінен тұратын, белгілі бір қалыптасқан жүйемен көшіп-қонып тіршілік ететін адамдардың әлеуметтік-экономикалық, саяси қауымдастығы және өркениеті.
Мұратхан: Көшпелі халықтар, оның ішінде ғұндар мен түркілердің тарихына ерекше мән берген тарихшы Л.Н. Гумилев болды. Сол туралы естуің бар ма?
Кенжебек: Ия, Ол Еуразия көшпелілерінің бұл құрлықтың тарихында алатын орнын өте жоғары бағалады.
Мұратхан: Қазақстан жерінде көшпелі мал шаруашылығы қашан қалыптаса бастады?
Кенжебек: Археолог К. Ақышевтің пікірі бойынша, Қазақстан жерінде көшпелі мал шаруашылығының қалыптаса бастауы қола дәуірінің соңы, темір дәуірінің басына, яғни б.з.д. IX—VII ғасырларға дәл келеді. Осы кезден бастап, Орталық, Батыс Қазақстан жерінде меридиан бойымен көшу, ал Шығыс Қазақстан мен Жетісуда қыста жазықтар мен қар аз түсетін таулардың қойнауын қыстап, жазда биік таулы жайлауларға көшу қалыптасқан. Оңтүстік Қазақстан аймағында ерте заманнан-ақ көшпелі, жартылай көшпелі, отырықшы шаруашылық пен тұрмыс орын алған екен.