Дыбыс және оның түрлері.
Тілдің дыбыстау мүшелері арқылы айтылып, құлақпен естілеті үн дыбыс деп аталады. Дыбысты айтамыз және естиміз.
Қазақ тіліндегі дыбыстар дауысты және дауыссыз болып екі үлкен топқа бөлінеді.
Дауысты дыбыстар — дыбыстау мүшелерінің бірыңғай толық қатысуынан, фонациялық ауаның кедергісіз, еркін және баяу шығуынан жасалатын дыбыстар. Дауысты дыбыстар фонациялық ауаның көмейде керіліп тұрған дауыс шымылдығына соқтығуынан пайда болған дірілден жасалады. Дауысты дыбыстардың басты қасиеті сөз ішінде буын жасап, дауыссыз дыбыстармен тіркесе алатындығында. Қазіргі қазақ тілінің дауыстылар жүйесі 9 дыбыстан құралған: а, о, е, ы, і, о, ө, ұ, ү. Дауысты дыбыстар айтылғанда жақтың, еріннің, тілдің қатысу дәрежесіне қарай: ашық — қысаң, еріндік — езулік, жуан — жіңішке болып бөлінеді.
• Жуан дауыстылар — тілдің кейін жиырылуы арқылы жасалатын дауыстылар: а, о, (у), ұ, ы
• Жіңішке дауыстылар — тілдің ілгері созылуы арқылы жасалатын дауыстылар: ә, е, (и), ө, ү, і
• Ашық дауыстылар — тілдің таңдайға қарай төмендеп барып көтерілуі арқылы жасалатын дауыстылар, оларды айтқанда жақ кең ашылып, иек төмендейді. Қазақ тіліндегі ашық дауыстылар: а, ә, е, о, ө.
• Қысаң дауыстылар — жақтың кең ашылмай, тілдің таңдайға қарай жоғары көтерілуі арқылы жасалатын дауыстылар. Қазақ тіліндегі қысаң дауыстылар: ы, і, (и), (у), ү.
• Еріндік дауыстылар — айтылуда еріннің алға қарай сүйірленуі арқылы жасалатын дауысты дыбыстар: о, ө, ұ, ү, (у). Бұлар орыс тіліндегі әдебиеттерде "Лабиализованные гласные" деп те айтылады.
• Езулік дауыстылар — айтылуда еріннің кейін тартылып, езудің жиырылуы арқылы жасалатын дауысты дыбыстар: а, ә, е, э, ы, і, (и).
Дауыссыз дыбыстар - тек салдыр немесе салдыр мен үн қатысы арқылы жасалатын, буын құрай алмайтын дыбыстар. Дауыссыз дыбыстарды айтқанда көмейде кедергіге ұшырмаған фонациялық ауа ауыз қуысына күшті қарқынмен келеді. Ауыз тар ашылғандықтан, көмей арқылы келген қарқынды ауа әр түрлі артикуляциялық мүшелермен соктығысады. Қазіргі қазақ тілінде 25 дауыссыз бар: б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п,р, с, т, һ, ф, х, ц, ч, ш, у, Бұлардын ішінде һ дауыссызы кейбір шығыс сөздерінде, в, ф, х, ц, ч дауыссыздары негізінен орыс тілі арқылы кірген халықаралық сөздерде, қалған 19 дауыссыз қазақтың байырғы сөздерінде қолданылады.
Дауыссыз дыбыстар дауыс қатынасына қарай үшке бөлінеді:
1. Қатаң дауыссыздар - дауыс шымылдығы қатыспай, тек салдырдан жасалатын дауыссыз дыбыстар: п, к, қ, т, с, ф, х, ц, ч, ш;
2. Ұяң дауыссыздар - дауыс шымылдығының қатысуымен жасалатын, салдыр мен үн тең болатын дауыссыздар: б,в, г, ғ, д, ж, з;
3. Үнді дауыссыздар - дауыс шымылдығының қатысуымен жасалатын салдырға қарағанда үн басым дауыссыздар: р, л, м, н, ң, у.
Объяснение:
циклдің үшінші түрі – шарты соңынан берілетін циклге тоқталайық. Циклдің бұл түрінде қайталану саны белгісіз, бірақ алдыңғы циклден айырмашылығы, онда әрекет орындалмас бұрын алдын ала шарт тексерілетін болса, ал мұнда әрекет орындалғаннан кейін шарт тексеріледі де, әрекет қайталауға беріледі. Шарты соңынан берілетін циклдің орындалуын айқындау үшін, өлшемдері көздерінен үлкен болатын жұмсақ шарлар салынған електі көз алдарыңа елестетіңдерші. Егер шарларды секіртетін болсақ, соғылу нәтижесінде олардың өлшемдері кішірейе береді делік. Осы әрекет қашан шарлардың өлшемдері електің көзінен өтетін болғанша қайталанып орындала береді. Яғни шардың диаметрі електің көзінің өлшемдеріне сәйкес болғанша шарты орындалады.
Шарты алдын ала тексерілетін циклдің шарты соңынан тексерілетін циклден айырмашылығы – циклдің бірінші түрінде әрекет Шарт=Ақиқат болғанда орындалады. Ал екінші түрінде Шарт=Ақиқат болғанда цикл әрекеті жұмысын тоқтатады.
Шарты соңы
Объяснение:
Объяснение:
Тортай мен Ораш өте адал және ақкөңіл дос.Тортай Орашқа қамқорлық жасап жүреді.Тортай - өте кішіпейіл, адамгершілігі мол азамат. Ол автордың өмірде тұлға болып қалыптасуына ықпал етеді.Ол тек Орашпен ғана сырласады,өз арманын айтады.Тортайдың басқа балалардан айырмашылығы кітапты бас алмай оқуы.Арманы Алматыға барып білім алып,жазушы болып,кітап жазу.Ол Тортайдың ақ боз атты арманы.Сол арманына жете алмайтындығын сезген жетім бала Тортай досына ең сүйікті кітабын сыйлап тұрып :Мен үшінде оқы,бәлкім,мен міне алмаған ақ боз атқа сен мінерсің-деді.Тортайдың бұл сөзі оқырманға жақсы ой салады.Тортайдың бұл сөзінен оның ағалық қамқорын,досқа адалдығын,ақылдылығын,алысты көрер ойының ұшқырлығын,мен жете алмасамда Ораш жетсінші деген,- арман тілегін көреміз.Тортайдың арманы орындалады.Ораш кейін жазушы болып,Тортай туралы әңгіме жазды.Өзі міне алмаған ақ боз атты,әңгіменің арқауы болып Орашқа мінгізді.Бұл шығармада жетім бала Тортайдың қасиеттері мен Ораш екеуінің қарым-қатынасы,екеуінің достығы,білімге құмарлықтары ,армандары тартымды суреттелген.Шығарманы оқуға оқырманның құмарлығы артады.Қарапайым тілде суреттелген шығарма желісі оқырманды қызықтыра түседі.Ауыл табиғаты,ауылдың күйбің тіршілігі,балалардың өмірі көркем суреттелген,көрнекті шығарма.
дыбыс ол қүлақпен естеитін зат ал әріп көзбен кретін зат
сенен лаик и звездп