Question

Жылына темекі тартушылықтың салдарынан болатын түрлі аурулардан жер шарында 5 миллион адам қайтыс болады екен. Оның 600 мыңы балалар мен жасөспірімдер. Шынына

келсек, темекі жаппай жою қаруына айналып келеді. Оның келтірген нұқсаны ядролық,

химиялық және биологиялық қаруларды бірге алғандағы келген зардаптан асып түседі.

Кейінгі жылдары темекі тартушылардың қатары қыз-келіншектермен толыға түсіпті.

Бүгінде Қазақстандағы қыз-келіншектердің 9,8 пайызы нағыз темекі тартқыштар саналса,

12 жастан асқан балаларымыздың 7,5 пайызы темекіге әуестік дертіне ұшыраған.

Темекі түтінінің құрамы бірнеше жүздеген заттардан тұрады. Оның ішінде өте улы

никотин, көміртегі тотығы, аммиак, күкіртсутегі, формальдегид, фенол, түрлі қышқылдар,

қорғасын, мышьяк, сынап, кадмий, кобальт, радиоактивті элементтер, құрамында

канцерогенді бензопирен бар темекі шайыры сияқты элементтер бар. Осы аталған

заттардың кез келгені адам ағзасына зиянын тигізбей қоймайды. Никотин – есірткі

болғандықтан алдымен орталық жүйке жүйесіне әсер етеді.

Бүгінгі күні елімізде темекіге қарсы қабылданған бағдарлама құрылып, жүзеге

асырылып жатыр. Соның ең бастысы қоғамдық орындарда, тамақтандыру, мәдениет

мекемелерінде, мемлекеттік мекемелердің төңірегінде, аялдамаларда шылым шегуге

тосқауыл қойылып, айыппұл тағайындалды. Темекі қорабының сыртындағы жазулар

мазмұны өзгертіліп, темекі бұйымдарын жарнамалауға тыйым салынды. Бағдарлама қолға

алынған 5 жыл үшін бұл аз шаруа емес. Дей тұрғанмен, темекіге қарсы күрес мұнымен

тоқталған емес. Жыл бойы қала тұрғындары, студент-жастар мен оқушыларға темекінің,

есірткі мен ішімдіктің зияны туралы әңгіме, семинар-тренингтер өткізіліп, ақыл-кеңесжазылған парақшаралар таратылады. Қазіргі жасөспірімге ол жеткіліксіз. Сондықтан да

ата-аналар, оқытушылар, дәрігерлер бірлесе отырып «әдемі өмірдің» сәніне айналған,

денсаулыққа, қоғамдық моральға орын қалдырмай отырған темекі шегумен бітіспес

күреске шығуы керек.

1. Мәтіннің тақырыбына сәйкес мақал-мәтел жазылған нұсқа.

A) Еңбектің наны тәтті.

B) Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей.

C) Күшіңе сенбе, ісіңе сен.

D) Дені саудың – жаны сау.

E) Жұмыстың жаманы жоқ.

2. Құрамындағы жай сөйлемдері тең дәрежеде байланысқан құрмаластың түрін

анықтаңыз.

A) Аралас.

B) Себеп бағыныңқы.

C) Мезгіл бағыныңқы.

D) Салалас.

E) Сабақтас

3. Малға байланысты ырым.

A) Тізеңді құшақтама.

B) Түнде айнаға қарама.

C) Малды басқа теппе.
D) Жағыңды таянба.

E) Аққуды атпа.
​

Answer 1

1 D) дені саудың жаны сау

2 A) аралас

3 С)малды босқа теппе

дұрыс жауап