Көне түркі жазулары (басқаша Орхон-Енесей жазулары) — б.з. В ғ. — б.з. Хғғ аралығындағы түркі тайпаларының тасқа қашап жазған жазбалары.
Орхон-Енисей ескерткіштері алғаш Орхон өзеніні бойынан (Екінші түркі қағандығы кезі) табылды, кейін Енисей өзенінің жоғарғы ағысында (Қырғыз қағандығы). Кейде руник жазбасы дейді, алман руналарынынан жанасым тауып (кейбір нышандар кескіні дәл келіп тұр, дауысты мағынасы да жақын). Азиялық түркі руналары соғды жазуының негізінде ВЫЫЫ ғ. бұрын жасалған деп есептеледі. Оның әліпбиінде 40-қа жуық графема бар. Көне түркі руника жазуы ерекшелігі - онда негізгі велярлық және палаталдық дауыссыздарға арналған бірнеше жұп дербес әріптер бар. Көне түркі руника жазуы жұмбағын 1893 жылы В. Томсен шешкен. Орхон ескерткіштерінің тұңғыш тәржімаларын 1894 жылы В.В. Радлов жасаған.[1]
Жауабы :
1) Томсен көне түркі жазуының құпиясын ашқан. Бұл 1893 жылы болған. Даниялық ғалым көне түркі жазуының арамей-соғды немесе басқаша айтсақ парсы-арамей әліпбиінде жазылды деп болжам айтты.Кейін Томсен және Поливанов(орыс ғалымы) әлгі әліпбиге қатысы жоқ кейбір руникалық жазбалар идеограммалардың негізінде жасалды деп болжады.
2)Қаржаубай Сартқожаұлы түркі жазба ескерткіштеріне байланысты еңбектер жазған. Мысалы :"Орхон ескерткіштерінің толық атласы" үшінші томын жазып бітірді. Бұл кісі түркітанушы, ғалым. Түркі мәтін сөздігі, тастағы майда жазулар, көне түркі жазбаларының транскрипциясын, сызбаларын еңбегіне енгізген болатын.
Объяснение:
Құс жолы және Этимологиясы