Аудиомәтінді екі рет тыңдап, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз.
Үш тіл – заман талабы
22 қыркүйек - ҚР халықтарының тілдері мерекесі. Әр халық өз тілінде сөйлеуге, оқуға құқығы бар. Әр азамат өзінің ана тілін біліп, сүюге, құрметтеуге міндетті. Сонымен қатар, әр адам өзге де тілді үйреніп, оларға да құрметпен қарап, өз кәдесіне жаратып жатса, «Жеті түрлі ілім біл, жеті жұрттың тілін біл» деп ата-бабаларымыз айтпақшы, нұр үстіне нұр болады. Сол себепті де біз бүгінгі шараны ана тілімізге және орыс тілі мен ағылшын тіліне арнаймыз.
Біздің еліміз – көп ұлтты мемлекет. Елімізде жүздеген ұлт өкілдері достық пен бейбітшілікте өмір сүруде. Бабалар аманаты - дәстүріміз бен туған тіліміздің аясы кеңейіп, әлемдік өркениетпен ұштастығын тауып жатыр. Соның бір кепілі - ел болып атап өтіп жатқан - тілдер мерекесі. Тіл қай ұлтта, қай елде болса да қастерлі, құдіретті. Ол әрбір адамға ана сүтімен бірге еніп, қалыптасады. «Әр елдегі қазақ әр елдің тілін мықтап игерсе, ол - білім. Ол шетел тілінде сөйлесе - тіпті жақсы. Бірақ ана тілін тұншықтырып, көміп тастаса - ол кешірілмес күнә» деген Н. Ә. Назарбаевтың сөзін басшылыққа ала отырып, мектепте оқытылатын тілдерден жарыс өткіземіз.
Жер шарында 900-ге жуық ұлт өмір сүреді. Қазір біздің планетамызда 5651 тіл бар, ол тілдерде миллиардтан астам адам сөйлейді. Өзінің тілін ана тілім деп атайтын бірден бір халық - қазақ. Өйткені, халқымыз Анасын қастерлеп, қадірлеген. Ең қасиетті, киелі нәрсені Анаға теңеген. Сөз мүшесінің саны жағынан алғанда қазақ тілі жер жүзіндегі 5651 тілдің арасында 70-орында.
1. Мәтіннің не туралы екенін анықтаңыз.
A. Тіл туралы
B. Өнер-білім туралы
C. Еңбекқорлық туралы
D. Адамгершілік туралы
2 . Мәтіннің негізгі идеясын
табыңыз.
A. 22 қыркүйек - ҚР халықтарының тілдері мерекесі.
B. Біздің еліміз – көп ұлтты мемлекет.
C. Біздің планетамызда 5651 тіл бар.
D. Туған тілді құрметтеп, қастерлеу керек.
3. Мәтіннің түрін ажыратыңыз.
A. әңгіме
B. сұхбат
C. ертегі
D. мақала
4. Мәтін бойынша дұрыс/бұрыс ақпаратты анықтаңыз.
(+ белгісімен белгілеңіз).
1 Әрбір адам өз ана тілін сүюі, құрметтеуі тиіс.
2 Жер шарында 800-ге жуық ұлт өмір сүреді.
5. Төмендегі мақал-мәтелдерді қолданып, жұбыңызбен тіл туралы сөйлесіңіз. Жұбыңызға сұрақтар қойыңыз, жауап беріңіз.
• Өнер алды – қызыл тіл.
• Көп сөз - күміс, аз сөз - алтын.
• Ойнап сөйлесең де, ойлап сөйле.
6. Төмендегі сөйлемдерден терминдер мен неологизмдерді тауып, мағынасын ашыңыз. Олармен сөйлемдер құрастырыңыз.
• Қазақстанда үштілділік білім беру жолдары жүзеге асырылуда.
• Лексика – сөз мағынасын зерттейтін сала.
• Ұлыбританияда тұратын 10 жасар Соня – полиглот қыз.
Объяснение:
Сөз құрамына қарай талдау сызбасы:
Схема разбора слова по составу:
Түбірді мен жұрнақтарды белгілеу (Отметить корень и суффиксы)
Мысалы (Например):
1.Кітапханашы.
Кітап+хана+шы - зат есім.
кітап - түбір
хана, шы - сөз тудырушы жұрнақтар
2. Кетеді - етістік. Кет+е+ді.
кет - түбір
е - ауыспалы келер шақ жұрнағы
ді - жіктік жалғау (3 жақ)
3. Сөз құрамына қарай талдау үлгісі: (Разбор слова по составу)
Колхозшылар орден (ді) алды.
колхозшылар - деректі, күрделі, жалпы зат есім (конкретное, сложное, нарицательное существительное)
колхоз – күрделі қысқарған түбір (сложное существительное, состоит из двух основ)
шы – зат есімнен зат есім тудырып тұрған жұрнақ (словообразующий суффикс существительного)
лар – көптік жалғау (окончание множественного числа)
орден (ді) – деректі, жалпы, жалаң зат есім, -ді- деген табыс септік жалғауы түсіп қалған
(конкретное, нарицательное, простое существительное, выпало окончание винительного падежа –ді-)
алды – болымды, сабақты, негізгі етістік (положительный , переходный, основной глагол)
ал – түбір (корень)
ды – жедел өткен шақ жұрнағы (суффикс недавно времени)
