Судьба гусляра, "выродка тьмы сермяжной", бесконечно трагична - князь не только лишает его жизни, но и посмертной памяти, повелев "старца и гусли" закопать "живцом в землю". Большой поэт всегда пророк в своем отечестве, и двадцать лет спустя подобная участь едва не постигла самого автора. В конце 1930 года и власти БССР, и ОГПУ пришли к убеждению в "контрреволюционной" деятельности Купалы, поэту в духе нравов своего времени пришлось каяться, он совершил даже неудачную, к счастью, попытку самоубийства. Расправа могла быть короче и круче, если бы не тот самый текст Луначарского в центральной газете несколькими месяцами раньше. Там предельно ясно и в привычном для того времени марксистском духе было написано вот что: "Историческое белорусского народа не блещет красками и славой. Но оно дорого Купале и за проблески счастья и самостоятельности, и за свою многострадальность. В будущем, предвидя расцвет своего народа, он претендует только на равноправие его с другими. Ни малейшей тени империализма, ни малейшего отзвука господского национализма, жадного национализма мещанства вы в любви Купалы к своей родине не отыщете".
Мұрат Мөңкеұлының мұрасын салмақтап-саралаған кезде бірқатар ерекшелікті байқаймыз. Оның барлық өлең-толғауларына, айтыстары мен арнау өлеңдеріне, термелері мен жырларына ел мен жер тақырыбы арқау болды. Мұрат шығармалары дегеніміз – туған өлкенің шежіресі, Атыраудың энциклопедиясы, әрі Жайық жағасындағы елді мекендердің ономастикалық бет-бейнесі. Мұрат Мөңкеұлының шығармалары әр жылдарда бүгінгі қазақ жерінен тысқары қалаларда жарық көрді. Мәселен, 1978 жылы «Үш қиян» толғауының аудармасын Ленинград қаласынан шыққан «Поэты Казахстана» атты антологияға енді. Өз жерімізде басуға тиым салған Мұрат жырлары кеңестік дәуірде-ақ түндер қаласында асқақтап тұрды. Америкалық ғалымдар да оның толғауларын талдай отырып, «Мұрат тығырықтан шығар жол іздеп, «замананы қалай жөнге келтіреміз?» деген сауалға жауап таппай қиналды» деп қазақ әдебиетінде бірнеше рет айтылған дәстүрлі қорытындыға келеді. Ең бастысы, ағылшын ғалымы Томас Виннер зар заман әдебиетінің табиғатын таниды, әлеуметтік-тарихи себептеріне үңіледі, халық тағдырымен тамырластығына назар аударады. Бұл зерттеу осынысымен де биік тұрады.
