"Հայոց պատմության")
...Աստվածներից առաջացան հսկաները՝ անհեթեթ, հաղթանդամ, վիթխարի մարդիկ, որոնք ամբարտավանությամբ հղացան աշտարակաշինության ամբարիշտ միտքը և Բաբելոնում ձեռնարկեցին իրագործելու, որ բարձրանան մինչև երկինք։ Աստվածների ցասումից ահագին մի հողմ փչելով՝ կործանում է աշտարակը և մարդկանցից յուրաքանչյուրին տալիս մյուսներին անհասկանալի լեզուներ, որով նրանց մեջ աղմուկ և շփոթություն է ընկնում։
Հսկաներից մեկն էլ Հապետոսթյան Հայկն էր՝ անվանի և քաջ իշխանը՝ հաստ աղեղով հզոր նետաձիգ։
Հայկը վայելչակազմ էր, թիկնավետ, խիստ գանգուր մազերով, վառվռուն աչքերով, հաստ բազուկներով։ Նա քաջ և երևելի եղավ հսկաների մեջ, ընդդիմադիր բոլորին, ովքեր ձեռք էին բարձրացնում տիրապեւոելու բոլոր հսկաներին և դյուցազուններին։ Նա համարձակվեց դեմ դուրս գալ Բելի բռնակալությանը այն ժամանակ, երբ մարդկային ազգը սփռվում, տարածվում էր ողջ Երկրով մեկ։ Այս ժամանակ Բելին պատահմամբ հաջողվեց ողջ երկիրը գրավել։
Հայկը, չկամենալով հնազանդվել նրան, Բաբելոնում իր Արամանյակ որդու ծնվելուց հետո որդիներով, դուստրերով և որդիների որդիներով, թվով մոտ երեք հարյուր հոգի և իրեն հարած եկվորներով չվեց դեպի Արարադի երկիրը, որ գտնվում էր հյուսիսային կողմերում։ Գնում բնակվում է մի լեռան ստորոտում, մի դաշտավայրում, որտեղ սակավաթիվ մարդիկ էին ապրում։ Իրեն հնազանդեցնելով նրանց՝ Հայկն այնտեղ կալվածք և բնակելի տուն է շինում և ժառանգություն տալիս Արամանյակի որդի Կադմոսին։ Իսկ ինքը մնացած մարդկանցով շարժվում է դեպի հյուսիս-արևմուտք և գալիս բնակվում է մի բարձրավանդակ դաշտում ու այդ լեռնադաշտի անունը կոչում է Հարք։ Շինում է և մի գյուղ, որն իր անունով կոչում է Հայկաշեն։
***
Տիտանյան Բելը բոլորի վրա հաստատում է իր թագավորություն, ապա իր որդիներից մեկին հավատարիմ մարդկանց հետ ուղարկում է հյուսիսի կողմը՝ Հայկի մոտ, որ նա հնազանդվի և խաղաղությամբ ապրի։ "Դու ցուրտ սառնամանիքների մեջ բնակվեցիր, — ասում է, — սակայն տաքացրու և մեղմացրու քո հպարտ բնավորության ցուրտ սառնությունը և ինձ հնազանդելով՝ խաղաղ ապրիր՝ որտեղ որ կհաճես իմ երկրում բնակության տեղ ընտրել"։ Հայկը Բելի պատգամավորներին հետ է դարձնում՝ խստությամբ պատասխանելով։
Այն ժամանակ Տիտանյան Բելը զորք է ժողովում, մեծ բազմությամբ գալիս հասնում է հյուսիս՝ Արարադի երկիրը։
Հանդուգն ու անճոռնի ամբոխի զորությամբ, ինչպես մի հեղեղ, որ զառիվայրից ներքև է վիժում, նա շտապում էր հասնեք Հայկի բնակության սահմանները։ Այս ժամանակ ուշիմ և խոհեմ հսկան՝ խիստ գանգուր մազերով, վառվռուն աչքերով, շտապ հավաքում է իր որդիներին և թոռներին, քաջ և աղեղնավոր մարդկանց, շատ նվազ թվով և ուրիշ մարդկանց, որ ձեռքի տակ ուներ, գնում հասնում է մի ծովակի ափ, որի ջրերն աղի են և մանր ձկներ են պարունակում։ Եվ իր զորքին ասում է. "Երբ մենք դուրս կգանք Բելի ամբոխի դեմ, աշխատենք այն տեղին պատահել, որտեղ կանգնած կլինի Բելը քաջերի խուռն բազմության մեջ, որպեսզի կա՛մ մեռնենք, և մեր ցեղը Բելի ծառայության տակ ընկնի, կա մ մեո| մատների հաջողությունը նրա վրա ցույց տանք, նրա ամբոխը ցրվի, և մենք հաղթություն տանենք"։
— Եվ դեպի առաջ անցնելով՝ հասնում են բարձրագույն լեռների միջև մի դաշտաձև տեղ։ Եվ ջրերի հոսանքի աջ կողմում, բարձրավանդակի վրա ամուր դիրք գրավելով, գլուխները վեր բարձրացնելով՝ տեսնում են Բելի բազմաթիվ ամբոխի անկարգ հրոսակը, որ հանդուգն հարձակումով ցիրուցան վազվզում էր երկրի երեսի վրա, իսկ ինքը՝ Բելը, մեծ ամբոխով հանդարտ կանգնած էր ջրի ձախ կողմում, մի բլրակի վրա՝ իբրև դիտանոցում։ Հայկը ճանաչեց սպառազինված ջոկատի խումբը, որտեղ Բելը մի քանի ընտիր և սպառազինված մարդկանցով ամբոխի առաջն էր անցել։
Հայկը, տեսնելով պինդ սպառազինված Տիտանյանին և նրա աջ և ձախ կողմերի ընտիր մարդկանց, Արամանյակին երկու եղբայրներով կանգնեցրեց աջ կողմը, Կադմոսին իր երկու ուրիշ որդւներով՝ ձախ կողմը, որովհետև աղեղ և սուր գործածելու մեջ կորովի մարդիկ էին, ինքը կանգնեց առջևից և մյուս բազմությունը կանգնեցրեց իր հետևում, դասավորեց մոտավորապես եռանկյունի ձևով և հանդարտ առաջ շարժվեց։
Երբ երկու կողմի հսկաներն իրար մոտ հասան, երկրի վրա ահագին դղրդյուն բարձրացրին իրենց գրոհներով և իրար վրա ահ ու սարսափ էին գցում իրենց հարձակումների ձևերով։ Այնտեղ երկու կողմից բազմաթիվ հաղթանդամ մարդիկ, սրի բերանի հանդիպելով, թավալվում ընկնում էին գետին, և կռիվն անորոշ էր մնում՝ երկու կողմերն էլ անպարտելի էին մնում։
Այս անսպասելի տարակուսական դիպվածը տեսնելով՝ Տիտանյան արքան զարհուրեց և հետ քաշվելով սկսեց բարձրանալ այն բլուրը, որտեղից իջել էր, որովհետև մտածում էր ամբոխի մեջ ամրանալ, մինչև ամբողջ զորքը հասնի, որպեսզի երկրորդ անգամ ճակատամարտ սարքի։ Աղեղնավոր Հայկը այս բանը հասկանալով՝ իրեն առաջ է նետում, մոտ է հասնում արքային, պինդ քաշում է (լայնալիճ աղեղը, երեքթևյան նետը դիպցնում է նրա կրծքի տախտակին, և սլաքը, շեշտակի անցնելով նրա թիկունքի միջով, գետին է (խրվում. այս կերպով ճոխացած Տիտանյանը կործանվում, ընկնում է գետին և շունչը փչում է։ Իսկ ամբոխն այս քաջության ահագին գործը տեսնելով՝ փախչում է։ ճակատամարտի տեղը Հայկը շենացնում, դարձնում է դաստակերտ և անունը դնում է Հայք։ Այդպես մեր աշխարհը մեր նախնի Հայկի անունով կոչվում է Հայք։
Մովսես Խորենացի
переведите этот текст
если что это армянский
(по М. История Армении "Хоренаци")
...От богов появились гиганты-нелепые, победоносные, колоссальные люди, которые с высокомерием устремились к нечестивому уму строительства башни и предприняли в Вавилоне, чтобы осуществить восхождение до небес. От гнева богов, испорчив землю, разрушает башню и дает каждому из людей непонятные другим языки, с которых в них падает шум и путаница.
Одним из гигантов был Хапетостян Айк, известный и храбрый Ишхан-мощный Стрелец с толстой кишкой.
Гайк был стройным, на спине, с очень кудрявыми волосами, с яркими глазами, толстыми руками. Он был отважен и виден среди гигантов, всех оппозиционеров, которые поднимали руку на богохульство всем великанам и богатырям. Он осмелился выступить против тирании бела, когда народ рассеялся, распространялся по всей стране. В это время Белу случайно удалось захватить всю страну.
Айк, не желая подчиняться ему, после рождения своего сына-Араманака в Вавилоне с сыновьями, дочерьми и сыновьями сыновей, числом около трехсот человек и пришельцами, пришедшими к нему, не двинулись в землю Арарат, находящуюся на севере. Поездка обитает у подножия горы, в долине, где жили немногие люди. Повинуясь им, Айк там строит поместье и жилой дом и отдает в наследство сыну Араманьяка Кадмосу. А он со всеми остальными людьми двигается на северо-запад и живет на плато и называет это горное поле Арком. Строит и село, которое своим именем называет Айкашен.
***
Титанян Белл на всех основывает свое царство, затем отправляет одного из своих сыновей в сторону севера, к Айку, чтобы он повиновался и жил в мире. "Ты жил в холодных морозах, — говорит, — но согрей и смягчи холодную холодность своего гордого характера и, повинуясь МНЕ, живи мирно, где сможешь выбрать место жительства в моей стране". Айк отзывает депутатов Белого дома, жестко отвечая.
В то время Титановский Бел собирает войска, с большой толпой приходит на север, к Земле Арарата.
С силой дерзкой и уродливой толпы, как поток, который выкидывает ниже костей, он спешил добраться до границ проживания Айка. В это время мудрый и мудрый гигант, с очень кудрявыми волосами, с яркими глазами собирает своих сыновей и внуков, храбрых и Стрельцов, очень малое число людей и других людей, которые имели под рукой, идет к берегу моря, воды которого соленые и содержат мелкую рыбу. И говорит своим войскам: "Когда мы выйдем против толпы бела, постараемся оказаться в том месте, где будет стоять Бель в толпе храбрых, чтобы либо умереть, и наш коленопреклонен к служению бела, то мы покажем ему успех пальцев, его толпа рассеялась, и мы одержим победу".
- И, пройдя вперед, они достигают одно поле между высшими горами. И по правую сторону течения воды, занимая крепкое положение на плоскогорье, поднимая головы, видят беспорядочный толчок многочисленной толпы бела, которая с дерзким нападением разбежалась по лицу земли, а сам Бел с большой толпой спокойно стоял на левой стороне воды, на холме, как в люк. Айк признал группу вооруженного отряда, в которой Белл опередил толпу с несколькими отборными и вооруженными людьми.
Айк, увидев крепко вооруженного Титаняна и избранных людей его правой и левой сторон, поставил Араманяка двумя братьями правую сторону, Кадмоса с двумя другими сыновьями-левую, потому что в использовании дуги и меча были коренными людьми, он встал впереди, а другая толпа остановила за собой, расположилась приблизительно в виде треугольника и спокойно двинулась вперед.
Когда гиганты обеих сторон подошли друг к другу, на земле подняли громкий шум своими атаками и бросали друг на друга страх и ужас в форме своих нападений. Там с обеих сторон множество победоносных людей, встретившись во рту меча, валялись на землю, и борьба оставалась неопределенной - обе стороны оставались непобедимыми.
Увидев этот неожиданный инцидент, Титанский царь расплакался и, отступив, начал подниматься на тот холм, с которого спустился, потому что думал об укреплении в толпе, пока не дойдет все войско, чтобы во второй раз устроить бой. Стрелец Айк, понимая это, выдвигает себя вперед, приблизится к царю, крепко тянет (широкополосный лук, трехтевская стрела прикасается к доске его груди, и Стрелка, аккуратно пройдя через его тыл, лежит на земле (погрязает: "ТЫ, ТЫ, ТЫ, ТЫ, ТЫ, ТЫ, и я, и я, и я, и я..."). таким образом, окунувшийся Титанян погибает, падает на землю и вздыхает. А толпа, увидев ужасное дело этого мужества, убегает. место битвы Айк обустраивает, делает дастакерт и называет Айк. Так наш мир по имени нашего предшественника Айка называется Айк.
Мовсес Хоренаци